Từ năm 2014, Việt Nam đã phê chuẩn Hiến pháp của Liên hợp Quốc về quyền của người khuyết tật NKT. Đến nay, công tác chăm sóc và bảo trợ NKT đã nhận được sự quan tâm lớn của Đảng và Nhà nước, sự tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân, trong đó có vai trò quan trọng của các tổ chức hội NKT. Trên thực tế, Thái Nguyên đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch để thực hiện chăm sóc trợ giúp NKT có điều kiện được tiếp cận, hoàn thiện chính sách thông qua khả năng học tập, lao động vươn lên sống độc lập, hòa nhập xã hội, góp phần vào phát triển kinh tế – xã hội và giúp đỡ những NKT khác.
Trách nhiệm trong thực thi chính sách
Thời gian qua, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, NKT đã và đang phát huy vai trò của mình và đang tham gia vào hầu hết các hoạt động của xã hội, có vai trò như những người không khuyết tật. Việc tuyên truyền, phản ánh thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII và các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước được thực hiện nghiêm túc theo Quyết định số 753/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng về Kế hoạch thực hiện Chỉ thị 39-CT/TW của Ban Bí thư tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác NKT; triển khai thực hiện Đề án số 1190 của Thủ tướng Chính phủ về “Trợ giúp người khuyết tật giai đoạn 2021-2030”. Ngày 20/11/2019, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Lao động sửa đổi, trong đó có nhiều nội dung liên quan đến NKT.
Qua khảo sát, trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên, hiện có khoảng gần 4000 NKT, trong đó trên 2000 NKT vận động, 600 NKT đặc biệt nặng rất cần phương tiện hỗ trợ trong cuộc sống thường ngày. Thông qua các chương trình hỗ trợ nhân đạo, rất nhiều NKT vận động đã được nhận xe lăn, song số NKT chưa có phương tiện hỗ trợ vẫn còn khá nhiều, do điều kiện hoàn cảnh khó khăn mà họ chưa thể chủ động trang bị cho bản thân. Hoạt động của Hội bảo trợ NKT và bảo vệ quyền trẻ em tỉnh được tổ chức, hướng dẫn tỉ mỉ cách sử dụng đã kịp thời động viên, khích lệ cho NKT vượt qua rào cản vận động, có điều kiện tham gia hòa nhập cộng đồng.
Thực hiện Kế hoạch số 149/KH-UBND ngày 23/11/2020 của UBND tỉnh, UBND Thành phố Thái Nguyên đã xây dựng kế hoạch thực hiện chương trình trợ giúp NKT giai đoạn 2021-2030. Lãnh đạo Thành phố đã giao nhiệm vụ cụ thể cho mỗi ngành, mỗi cấp liên quan trong Thành phố để cùng đồng hành, giúp đỡ NKT trên địa bàn. Năm 2022, tỉnh Thái Nguyên là một trong ba tỉnh trên toàn quốc được Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội lựa chọn triển khai thí điểm phần mềm quản lý đối tượng bảo trợ xã hội.
Trên thực tế, Thái Nguyên đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch để thực hiện chăm sóc, trợ giúp NKT. Trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, số lượng NKT được tiếp cận với các chính sách ngày càng tăng. Đã có 2613 NKT được trợ cấp từ ngân sách Nhà nước, nhiều người được hỗ trợ chỉnh hình, phục hồi chức năng, hỗ trợ phương tiện trợ giúp… Cùng với đó, hệ thống giáo dục ngày càng phát triển giúp cho trẻ em khuyết tật có cơ hội được học tập, được phát triển. Số NKT được học nghề ở Thái Nguyên có việc làm ngày càng tăng, các tổ chức dành cho NKT ngày càng được mở rộng như Hội Bảo trợ NKT và bảo vệ quyền trẻ em tỉnh, Hội Người mù, câu lạc bộ (CLB) phụ nữ khuyết tật…Các hoạt động trợ giúp xã hội những năm qua cũng được quan tâm thực hiện. Hàng trăm ngôi nhà tình nghĩa, hàng nghìn chiếc xe lăn được cấp cho NKT. Hàng nghìn chiếc xe đạp, hàng nghìn xuất học bổng, sách vở, giấy bút được cấp đến các em học sinh có hoàn cảnh khó khăn…
Ngành Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh đã tham mưu cho Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Chương trình hành động của Đảng bộ tỉnh về thực hiện Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 01/11/2019 của Ban Bí thư Trung ương Đảng tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác NKT. Ngành cũng có chế độ hỗ trợ tới các đối tượng hưởng chính sách trợ cấp xã hội hàng tháng như NKT, trẻ mồ côi, người cao tuổi cô đơn… Cùng với đó, Ngành cũng đã phối hợp với các tỉnh lựa chọn để xây dựng mô hình trợ giúp và thí điểm dạy nghề gắn với tạo việc làm cho NKT; xây dựng phương án và bộ công cụ khảo sát, đề xuất các giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận vốn cho NKT để tự tạo việc làm; tập huấn nghiệp vụ cán bộ làm công tác trợ giúp NKT, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng…
Bà Lê Thị Ngọc Hoa – Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Thành phố Thái Nguyên cho biết “Các chính sách trợ giúp NKT hiện nay có sự thay đổi căn bản, chuyển từ trợ giúp mang tính nhân đạo, từ thiện sang trợ giúp theo quan điểm phát triển tạo động lực để NKT vươn lên, được hỗ trợ nhà ở, giáo dục, y tế, tiếp cận giao thông và các công trình xây dựng; được hỗ trợ dạy nghề, việc làm, vay vốn ưu đãi để làm kinh tế và hỗ trợ sinh kế, tạo điều kiện cho người lao động khuyết tật không bị bỏ lại phía sau.”
Công tác bảo trợ xã hội và giảm nghèo tiếp tục nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của tỉnh. Đề án phát triển nghề công tác xã hội và chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ xã hội được Ngành Lao động – Thương binh và Xã hội thực hiện theo hướng mở rộng, nâng cao mức chuẩn trợ cấp. Các đơn vị trực thuộc Sở Lao động – Thương binh và Xã hội đã thực hiện tốt nhiệm vụ công tác xã hội được giao. Có thể kể đến như Bệnh viện Chỉnh hình – Phục hồi chức năng đã điều trị cho 443 lượt bệnh nhân, trong đó phẫu thuật chỉnh hình 15 ca; phục hồi chức năng 413 ca; đo khám sản xuất dụng cụ chỉnh hình 15 dụng cụ…
Đa dạng các hoạt động trợ giúp xã hội
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh 100% NKT đủ điều kiện đã được hưởng trợ cấp xã hội thường xuyên; 70% trẻ khuyết tật có khả năng học tập được tiếp cận giáo dục; 50% NKT được trợ giúp tiếp cận và sử dụng công nghệ thông tin truyền thông; 90% công trình, trụ sở cơ quan nhà nước mới xây dựng (như nhà ga, bến xe, cơ sở khám chữa bệnh, cơ sở giáo dục, dạy nghề, công trình văn hóa thể thao, nhà chung cư) đảm bảo điều kiện tiếp cận cho NKT.
Trợ giúp pháp lý (TGPL) là một trong 10 nội dung của kế hoạch thực hiện Công ước Liên hiệp quốc về quyền của NKT. Trung tâm TGPL Nhà nước của tỉnh đã tăng cường các hoạt động truyền thông để NKT có khó khăn về tài chính được tiếp cận, thụ hưởng dịch vụ TGPL miễn phí của Nhà nước một cách kịp thời, hiệu quả. Bên cạnh các chính sách trợ giúp xã hội cho NKT như: Trợ giúp y tế, trợ giúp giáo dục nghề nghiệp, tạo việc làm và hỗ trợ sinh kế, trợ giúp thông tin và truyền thông… thì chính sách TGPL cho NKT có khó khăn về tài chính nói riêng và NKT thuộc đối tượng được TGPL nói chung được coi là một nhiệm vụ quan trọng, giúp NKT tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật.
Hội NKT thành phố Thái Nguyên – Tổ chức thực hiện theo tinh thần 4 tự (tự nguyện, tự quản, tự tổ chức hoạt động và tự chịu trách nhiệm). Hội hiện có 270 hội viên, sinh hoạt tại 11 chi hội. Hội luôn khuyến khích động viên các nguồn lực giúp đỡ NKT gặp nhiều khó khăn thông qua các hoạt động ý nghĩa, triển khai chính sách đến với NKT. Hội viên Lương Thị Minh Nguyệt chia sẻ “Khi tham gia vào dự án hỗ trợ việc làm cho NKT của Hội, tôi học được rất nhiều điều, nhất là dùng công nghệ, dùng truyền thông để giúp gia đình có cơ hội kiếm thêm thu nhập, đặc biệt tôi có thêm động lực tự tin để tiếp tục kinh doanh online”.
Nhằm cải thiện điều kiện sống cho NKT, Hội Bảo trợ NKT và Bảo vệ quyền trẻ em tỉnh được Hội Bảo trợ NKT và trẻ mồ côi Việt Nam (Trung ương Hội) phân bổ 260 xe lăn với trị giá trên 14.500 USD, tương đương gần 338 triệu đồng từ nguồn tài trợ của tổ chức The Fheelchair Mission (Mỹ). Ông Bùi Viết Quý, là nạn nhân bị nhiễm chất độc da cam, cư trú tại xóm Soi Mít, xã Phúc Trìu Thành phố, Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên không dấu nổi xúc động khi nhận xe lăn: “Do ảnh hưởng của chất độc da cam, nhiều năm nay tôi thường xuyên đau yếu, không tự đi lại được, chỉ sống nhờ vào hai triệu đồng trợ cấp hàng tháng dành cho nạn nhân chất độc da cam của Nhà nước; cuộc sống hàng ngày luôn phải nhờ vào sự chăm sóc của vợ, con. Điều kiện gia đình khó khăn, nếu không được trao tặng xe lăn để hỗ trợ đi lại, vận động, có lẽ cũng chưa biết đến bao giờ tôi mới có thể mua được xe để sử dụng”. Đó là những minh chứng thể hiện sự quan tâm của xã hội góp phần cải thiện điều kiện sống cho NKT, giúp NKT vận động giảm bớt khó khăn trong đi lại, sinh hoạt, thuận lợi hơn trong hòa nhập với cộng đồng.
Mới đây, tháng 11 năm 2023, Chi hội NKT xã Quyết Thắng ra đời. Bà Đàm Thị Nhung – Chi Hội trưởng cho biết: Chi hội có 21 thành viên trên tổng số hơn 200 thành viên của Hội NKT Thành phố Thái Nguyên. Chi hội thành lập đáp ứng nhu cầu của nhóm NKT trên địa bàn xã Quyết Thắng, giúp hội viên thuận lợi trong việc đi lại tham gia sinh hoạt, dễ dàng trong việc vận động NKT phấn đấu vươn lên trong cuộc sống, trở thành người công dân có ích cho gia đình và xã hội. Gần 15 năm hoạt động, CLB phụ nữ khuyết tật thành phố Thái Nguyên đã trở thành nơi chia sẻ vui buồn, học tập, gắn kết của hơn 90 chị em khuyết tật, giúp họ tự tin phấn đấu vươn lên. Hơn 15 năm thành lập, dù còn phải trải qua thật nhiều khó khăn, thăng trầm, đội ngũ ban chủ nhiệm CLB chỉ bằng lòng nhiệt tình mà làm việc.
Với phụ nữ khuyết tật, có thể họ chưa giỏi việc nước nhưng vẫn rất đảm việc nhà. Những chương trình dành cho NKT đã tạo động lực giúp họ vươn lên xóa bỏ được rào cản khiếm khuyết về cơ thể và khó khăn trong cuộc sống, khẳng định giá trị bản thân và đóng góp cho xã hội.
Những tấm gương giàu ý chí và nghị lực
Gặp gỡ những tấm gương sáng trong việc khắc phục khó khăn, vượt qua tật nguyền, vượt qua các rào cản; bằng trái tim, khối óc và sự kiên trì vượt khó, dễ dàng nhận thấy một điều, họ đã xác định một hướng đi, một cách làm để vượt qua số phận, để khẳng định bản thân trong cộng đồng. Đã có hàng trăm tấm gương NKT trên địa bàn tỉnh nỗ lực vươn lên vượt khó, khẳng định bản thân. Có thể kể đến những gương mặt NKT tiêu biểu: Chị Trần Thị Sửa, xóm Hòa Tiến 1, xã Minh Tiến huyện Đại Từ. Bị khuyết tật hệ vận động, nhưng chị đã cố gắng vươn lên, tự mở cửa hàng tạp hóa để gia đình có thu nhập ổn định với mức khoảng 15 triệu đồng/tháng và đã thoát nghèo bền vững. Anh Nguyễn Duy Kiên, xóm Bá Vân 1, xã Bình Sơn bị khuyết tật nói nhưng anh đã mạnh dạn vay ngân hàng vốn để trồng keo, trồng chè, mua máy gặt, chăn nuôi lợn gà, đảm bảo thu nhập ổn định, cùng với vợ chăm sóc con cái, gia đình đã thoát nghèo. Đặc biệt, Anh Đoàn Nhật Minh ở tổ 6 phường Túc Duyên Thành phố Thái Nguyên, bị khuyết tật hệ vận động. Anh đã cố gắng học tập và tốt nghiệp cử nhân ngành quản lý nhân lực. Là Chủ tịch Hội NKT Thành phố Thái Nguyên, anh luôn chủ động vận động các tổ chức, cá nhân chung tay hỗ trợ NKT, trợ giúp pháp lý, phổ biến chính sách, vận động, kêu gọi và tổ chức thực hiện các dự án dành cho NKT mang lại hiệu quả tốt. Xóa bỏ được những mặc cảm, tự ti của bản thân, Anh cùng với tập thể Hội NKT còn động viên, giúp đỡ được các hội viên cùng nhau vươn lên, tìm cơ hội học tập, việc làm phù hợp, không để hội viên nào bị bỏ rơi.
Những tấm gương sáng truyền cảm hứng trong cộng đồng NKT cùng câu chuyện về những khó khăn mà họ đã, đang gặp phải sẽ là nguồn cổ vũ, động viên to lớn đối với hàng ngàn NKT trên địa bàn toàn tỉnh có thêm ý chí, khát vọng, không ngừng phấn đấu vươn lên. Căn bệnh hiếm gặp trên thế giới đã bất ngờ cướp đi ánh sáng xung quanh của Ma Thị Phương – Sinh viên năm thứ 4 Đại học Thái Nguyên khi em đang ở độ tuổi đẹp nhất của cuộc đời. Nhưng ở Phương tỏa ra một năng lượng tích cực, lấp lánh về nghị lực sống và ngập tràn ước mơ. Câu chuyện về cô bé Phương sẽ giúp cho các bạn trẻ không bao giờ mất niềm tin vào những điều kỳ diệu trên đời, cho dù ở trong bất kỳ một hoàn cảnh khó khăn nào. Cuộc sống của một sinh viên khiếm thị sẽ còn bộn bề những vất vả, khó khăn nhưng với nghị lực phi thường, niềm lạc quan hiếm có, trái tim chan chứa yêu thương và đặc biệt là sự đồng hành của thầy cô, bạn bè, Phương đang từng bước vượt qua bóng tối để tự khẳng định mình.
Bị tật nguyền bẩm sinh do ảnh hưởng của chất độc da cam từ người cha, nhưng bằng nỗ lực, cố gắng của bản thân, anh Dương văn Bình sinh năm 1976 tại Khu Yên – Phường Bách Quang – thành phố Sông Công vẫn cố gắng vươn lên trong học tập, lao động và thành công với ước mơ phát triển kinh tế tại quê hương. Hiện nay, Anh là chủ tịch Hội NKT thành phố Sông Công. Hội đến nay đã phát triển lên gần 200 hội viên của 11 xã, phường, trên địa bàn thành phố Sông Công. Ông Ngô Mạnh Hùng – ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo thành ủy Sông Công cho rằng “Bình là người rất có nghị lực, không dựa dẫm mặc cảm, rất quan tâm hỗ trợ người khác. Địa phương ghi nhận nỗ lực và đóng góp của Bình trong việc giúp đỡ NKT trên địa bàn”.
Chị Lê Thị Luật, người khiếm thị bẩm sinh ở Phổ Yên, do ảnh hưởng của chất độc da cam, chị gặp rất nhiều khó khăn trong sinh hoạt, học tập. Chị tham gia các lớp học tại Trung tâm đào tạo và phục hồi chức năng cho người mù. Ông Nguyễn Ngọc Bích, Chủ tịch Hội Người mù tỉnh nói về chị Lê Thị Luật với ánh mắt tự hào “Trong quá trình hoạt động, chị Luật tích cực vận động, tranh thủ sự giúp đỡ của các doanh nghiệp, của cộng đồng về vật chất và tinh thần cho hội viên. Hội Người mù Thị xã Phổ Yên do chị làm Chủ tịch luôn là đơn vị đạt danh hiệu lao động tiên tiến của Thị xã từ khi thành lập đến nay.” Mặc dù là đơn vị được thành lập sau cùng so với các hội người mù trong tỉnh, nhưng Hội Người mù Thị xã Phổ Yên đã vươn lên là một trong những đơn vị dẫn đầu của Tỉnh Hội với 7 chi hội và 221 hội viên. Chị là một trong những tấm gương tiêu biểu của NKT trên địa bàn tỉnh, đã được nhận Bằng khen của Trung ương Hội Người mù Việt Nam, Bằng khen của UBND tỉnh.
Gọi tên “Những con người không bao giờ gục ngã trước số phận” là minh chứng sống động cho nguyên lý sức mạnh không đến từ thể chất, nó đến từ ý chí bất khuất và sự nỗ lực vươn lên trong cuộc sống. Khiếm khuyết về cơ thể, song ánh sáng nghị lực của các tấm gương NKT thì luôn rạng rỡ giúp họ bước qua bóng tối, đi về phía những ước mơ. Nghị lực và quyết tâm vượt qua số phận của những NKT Thái Nguyên đã truyền cảm hứng mãnh liệt tới các bạn trẻ cùng hoàn cảnh có thêm niềm tin vươn lên làm chủ cuộc đời.
Quan tâm đặc biệt tới quyền trẻ em
NKT và trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt luôn được sự quan tâm, chăm sóc của cộng đồng xã hội. Quyền của NKT, quyền trẻ em, trong đó có trẻ em hoàn cảnh đặc biệt từng bước được bảo đảm. Đây là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong các nhóm đối tượng khó khăn.
Trên tinh thần hợp tác để giúp đỡ trẻ em khuyết tật có được cuộc sống tốt đẹp hơn, có thể chủ động hòa nhập cộng đồng, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án “Hỗ trợ phẫu thuật chỉnh hình cho trẻ em bị khuyết tật hệ vận động tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021-2025” và giao cho Sở Lao động – Thương binh và xã hội của tỉnh thực hiện với tổng kinh phí dự kiến là 78.000 USD trong 5 năm, tương đương với 1.809.600.000 VN đồng. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có khoảng trên 3000 trẻ em khuyết tật (có độ tuổi từ 1 đến 16). Theo báo cáo tổng hợp của Ngành Lao động – Thương binh và xã hội, có trên 90% trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt (trong đó có trẻ em bị khuyết tật) được quan tâm chăm sóc tại cộng đồng và hưởng chế độ trợ cấp theo quy định.
Nhằm nắm bắt thực trạng tiếp cận giáo dục của trẻ khuyết tật, bao gồm trẻ khuyết tật trong các cơ sở giáo dục và ngoài cộng đồng, Hội Bảo trợ NKT và bảo vệ quyền trẻ em tỉnh đã tiến hành khảo sát toàn diện trẻ em khuyết tật. Từ đó, Hội xây dựng chương trình hỗ trợ học bổng các cháu có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn đến hết 16 tuổi với mức hỗ trợ là 500.000đ/tháng cho 10 tháng của một năm học. Ông Lê Đình Cường, Chủ tịch Hội Bảo trợ NKT và bảo vệ quyền trẻ em tỉnh khẳng định “Tỉnh Hội Thái Nguyên sẽ tiếp tục phối hợp với các ngành tổ chức tuyên truyền pháp luật về NKT, Công ước về Quyền trẻ em và những chủ trương, chính sách, chương trình, đề án trợ giúp trẻ em, đặc biệt là trẻ em khuyết tật, trẻ em ở các xã đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ hội, các cộng tác viên, các gia đình về kỹ năng bảo vệ, phòng ngừa và phát hiện trẻ bị lạm dụng và bị xâm hại.”
Có thể thấy, NKT phải chịu nhiều thiệt thòi hơn người bình thường khác trong học tập, đi lại, hòa nhập cộng đồng. Những cơ chế, chính sách và các hoạt động của các cấp, các ngành trong tỉnh đã giúp họ vượt qua khó khăn, tăng nhận thức của xã hội và cộng đồng về sự chủ động vươn lên của NKT. Những tấm lòng nhân ái, những trái tim san sẻ yêu thương và hành động thiết thực trợ giúp cả về vật chất và tinh thần đã góp phần không nhỏ từng bước loại bỏ dần những rào cản đối với NKT, tạo điều kiện thuận lợi để NKT phát huy năng lực, đóng góp vào sự phát triển của xã hội.
Vi Thị Phương – Đỗ Thị Thìn
