Công viên Vị Xuyên trung tâm văn hóa của thành phố Nam Định.
Thành công bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa
Nam Định là mảnh đất giàu truyền thống lịch sử văn hóa, quê hương của những dòng họ khoa bảng, nơi sản sinh ra nhiều danh nhân, trí thức lớn của đất nước. Với bề dày truyền thống hiếu học, yêu nước và tinh thần cộng đồng sâu sắc, người dân Nam Định từ lâu đã mang trong mình ý thức trách nhiệm đối với quê hương, luôn sẵn sàng hy sinh cái riêng vì lợi ích chung.
Điều đó thể hiện rõ nét trong các phong trào xây dựng nông thôn mới, nơi mà hàng vạn người dân đã tự nguyện hiến đất, góp công, góp của để làm đường, xây trường, cải tạo cảnh quan. Không cần nhiều tuyên truyền rầm rộ, khi chủ trương đúng đắn được đưa ra, người dân Nam Định sẵn sàng hành động bằng cả tấm lòng và trách nhiệm. Tỉnh đã nhiều lần nêu gương các xã mà người dân không những không yêu cầu hỗ trợ bồi thường đất đai mà còn chủ động tham gia giám sát thi công, bảo vệ công trình sau khi hoàn thành.
Chính nền tảng văn hóa làng xã gắn bó chặt chẽ, sự cố kết cộng đồng mạnh mẽ, cùng niềm tin vào chính quyền đã giúp Nam Định không gặp phải những mâu thuẫn lớn trong quá trình tổ chức triển khai NTM – điều không dễ đạt được ở nhiều địa phương khác.
Nếu phải tìm một điểm chung nổi bật ở người nông dân Nam Định, thì đó chính là tính cần cù, kỷ luật, cầu thị và luôn khát khao vươn lên. Truyền thống hiếu học không chỉ dừng ở giáo dục trong trường lớp mà còn được thể hiện qua cách người dân tiếp cận cái mới: từ cách học trồng trọt, chăn nuôi theo kỹ thuật tiên tiến, đến sử dụng công nghệ, tiếp cận dịch vụ công trực tuyến.
Giai đoạn 2021–2025, tỷ lệ hồ sơ thủ tục hành chính được xử lý trực tuyến ở cấp xã đạt trên 97% – cao nhất cả nước. Không chỉ chính quyền cấp xã ứng dụng công nghệ hiệu quả, mà người dân cũng chủ động học cách sử dụng các dịch vụ số, chứng minh một nền tảng dân trí cao và sẵn sàng chuyển mình.
Trong sản xuất, người dân không ngần ngại thay đổi tư duy canh tác. Nhiều hộ nông dân mạnh dạn đầu tư mô hình sản xuất hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao, liên kết theo chuỗi. Các hợp tác xã nông nghiệp mới không còn là hình thức, mà vận hành theo hướng chuyên nghiệp, với 330 hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả, trong đó 19 HTX ứng dụng công nghệ cao, 84 HTX có quy trình sản xuất chung.
Từ chính tính tự giác và tinh thần đổi mới của người dân, các xã, thôn, xóm tại Nam Định đã biến “xây dựng nông thôn mới” từ một chương trình hành chính thành một phong trào quần chúng sâu rộng, trở thành nếp nghĩ và hành động thường xuyên trong đời sống cộng đồng.
Tượng đài tổng Bí Thư Trường Chinh tại trung tâm văn hóa huyện Xuân Trường.
Tổ chức bài bản, triển khai đồng bộ
Một yếu tố then chốt giúp Nam Định tạo bước đột phá trong xây dựng NTM chính là phương thức tổ chức chặt chẽ, rõ người, rõ việc từ tỉnh đến xã. Ngay từ khi bắt đầu chương trình (năm 2010), tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo các cấp, kiện toàn bộ máy xuyên suốt và duy trì sự điều hành nhất quán, sát thực tế.
Nam Định cũng là một trong những địa phương đầu tiên xây dựng bộ tiêu chí riêng cho xã, huyện NTM nâng cao và kiểu mẫu, trước cả khi Trung ương có hướng dẫn. Đây là minh chứng cho sự chủ động, linh hoạt và phù hợp thực tiễn địa phương.
Việc đánh giá, công nhận xã đạt chuẩn được tổ chức nghiêm túc, minh bạch, có sự giám sát của người dân, tránh bệnh thành tích. Chính quyền các cấp, đặc biệt là cấp xã, không chỉ là cơ quan hành chính mà còn đóng vai trò là người đồng hành, gần gũi, tạo dựng được lòng tin và sự đồng thuận sâu sắc trong nhân dân.
Phong trào “Nam Định chung sức xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu” được cụ thể hóa bằng hàng loạt mô hình: họp dân, tự quản thôn xóm, vườn mẫu, nhà văn hóa kiểu mẫu, câu lạc bộ tình nguyện… tạo nên sinh khí mới cho nông thôn.
Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Trần Anh Dũng khẳng định: “Thành công của Nam Định không chỉ đo bằng số xã đạt chuẩn hay tỷ lệ bê tông hóa, mà còn nằm ở chiến lược dài hạn, cách làm bài bản và sự đồng hành của người dân”.
Mô hình kiểu mẫu toàn diện, hướng đến nông thôn đáng sống
Ông Trần Anh Dũng cho biết, với phương châm “Nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ”, Nam Định đã huy động được nguồn lực to lớn, trong đó người dân đóng góp hơn 4.668 tỷ đồng (trên tổng số 41.286 tỷ đồng toàn giai đoạn 2021–2025).
Đến nay, hạ tầng nông thôn của tỉnh đạt nhiều tiêu chí cao: 100% xã có đường ô tô nhựa hóa/bê tông hóa đến trung tâm; 97,3% dân số sử dụng nước sạch; 93,3% trường học đạt chuẩn quốc gia; 143/146 xã đạt chuẩn y tế; Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 0,95%, cận nghèo còn 2,34%.
Chuyển đổi số cũng được triển khai toàn diện, với 100% xã có bộ phận một cửa điện tử, hệ thống chính quyền điện tử được thiết lập đến tận thôn, xóm. Nhiều nông dân đã biết sử dụng điện thoại thông minh để bán hàng, theo dõi giá cả nông sản, đặt vật tư – góp phần hình thành mô hình “nông thôn thông minh”.
Trong sản xuất, tỉnh có 390 HTX nông nghiệp, trong đó 53 HTX có sản phẩm OCOP đạt từ 3–4 sao, tạo thương hiệu và chuỗi giá trị bền vững.
Không dừng lại ở hoàn thành mục tiêu, Nam Định hướng tới mục tiêu cao hơn: xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu và đáng sống. Đặc biệt, huyện Hải Hậu đã được chọn làm mô hình điểm xây dựng huyện NTM kiểu mẫu toàn quốc với thành tích dẫn đầu cả nước trong triển khai đồng bộ các tiêu chí giáo dục, y tế, văn hóa, môi trường.
Hiện tỉnh đã có 20 xã NTM kiểu mẫu nổi bật về giáo dục, 8 xã nổi bật về văn hóa, 4 xã nổi bật về y tế. Các phong trào “Nhà sạch, vườn xanh”, “Đường làng không rác”, mô hình xử lý nước thải thôn xóm… được triển khai sâu rộng, tạo cảnh quan xanh – sạch – đẹp, nhưng vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống.
GRDP tỉnh giai đoạn 2021–2025 tăng trưởng bình quân 9,55%/năm – thuộc nhóm cao nhất cả nước. GRDP bình quân đầu người năm 2025 ước đạt 100 triệu đồng – gấp 1,6 lần năm 2020.
Không dừng lại ở những danh hiệu, Nam Định đặt mục tiêu hướng tới xây dựng “nông thôn mới đáng sống, hiện đại và bền vững”. Các mô hình nông thôn thông minh được thử nghiệm, chuyển đổi số được đẩy mạnh từ cấp xã. Người dân đã quen với các dịch vụ công trực tuyến, nông dân sử dụng smartphone để bán hàng, đặt vật tư và theo dõi giá nông sản.
Bên cạnh đó, yếu tố văn hóa – cốt lõi của xã hội nông thôn – tiếp tục được gìn giữ và phát huy. Các lễ hội làng, nghệ thuật dân gian, di tích văn hóa được đầu tư bảo tồn, kết hợp du lịch nông thôn tạo động lực phát triển mới. Không gian nông thôn ngày càng khang trang, xanh – sạch – đẹp, nhưng vẫn giữ được “hồn quê” truyền thống.
Từng bước đi vững chắc, từng cách làm bài bản và sáng tạo đã giúp Nam Định không chỉ là một trong những tỉnh đầu tiên cán đích nông thôn mới, mà còn vươn lên trở thành hình mẫu của cả nước trong giai đoạn nâng cao và kiểu mẫu. Thành công đó không chỉ đến từ chỉ đạo quyết liệt hay đầu tư lớn, mà trước hết bắt nguồn từ chính chiều sâu văn hóa, truyền thống cần cù, đoàn kết, ý thức cộng đồng và tinh thần đổi mới không ngừng của người dân nơi đây.
Song Hồng
