Tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ 9, Quốc hội Khóa XIV, ngày 27/5, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, Quốc hội đã tiến hành giám sát tối cao việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em theo hình thức trực tuyến. Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu được phân công điều hành nội dung phiên họp.
Tại phiên họp, Quốc hội đã nghe Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga thay mặt Đoàn giám sát trình bày Báo cáo tóm tắt kết quả giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng chống xâm hại trẻ em” và xem video clip minh họa về nội dung báo cáo. Sau đó, Quốc hội tiến hành thảo luận trực tuyến về việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em.
 |
| Quốc hội tiến hành giám sát tối cao về phòng, chống xâm hại trẻ em. |
Sôi nổi, sâu sắc, thẳng thắn, tâm huyết và trách nhiệm
Phát biểu kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho biết, trong phiên thảo luận trực tuyến hôm nay, đã có 47 vị đại biểu Quốc hội phát biểu ý kiến; 2 vị đại biểu Quốc hội tranh luận; còn 6 đại biểu Quốc hội đã đăng ký nhưng do thời gian không đủ; đề nghị các vị đại biểu Quốc hội vui lòng gửi ý kiến bằng văn bản cho Tổng Thư ký Quốc hội để tổng hợp báo cáo Quốc hội. Thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã báo cáo, giải trình làm rõ thêm một số vấn đề mà các vị đại biểu Quốc hội quan tâm.
Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, nhìn chung, ý kiến phát biểu của các vị đại biểu Quốc hội rất sôi nổi, sâu sắc, thẳng thắn, tâm huyết và trách nhiệm. Các vị đại biểu Quốc hội đều cho rằng, việc Quốc hội chọn chuyên đề giám sát này là rất đúng đắn có ý nghĩa thiết thực đối với công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em nói chung và công tác phòng, chống xâm hại trẻ em nói riêng.
Các vị đại biểu Quốc hội hoan nghênh Đoàn giám sát trong bối cảnh đại dịch COVDI -19 diễn biến phức tạp với thời gian giám sát ngắn nhưng với tinh thần làm việc tích cực, khẩn trương, trách nhiệm đã hoàn thành mục tiêu và kế hoạch giám sát đã đề ra.
Các đại biểu Quốc hội đã phân tích kỹ, sâu sắc và thấy rằng, cùng với sự quan tâm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em nói chung và phòng, chống xâm hại trẻ em nói riêng đã được Chính phủ, các bộ, ngành quan tâm, chỉ đạo, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, bảo đảm thực hiện ngày càng tốt hơn các quyền của trẻ em.
Các vị đại biểu Quốc hội cũng thẳng thắn chỉ rõ tình hình xâm hại trẻ em vẫn xảy ra nghiêm trọng ở nhiều nơi, nhiều địa điểm khác nhau, không chỉ ở vùng khó khăn mà cả ở những nơi có điều kiện kinh tế – xã hội phát triển. Đối tượng xâm hại trẻ em rất đa dạng, không chỉ người lạ mà ngay cả những người thân thích, ruột thịt của trẻ em, những người có bổn phận, nghĩa vụ và trách nhiệm chăm sóc, giáo dục các em như: cha mẹ, thầy cô giáo, cán bộ cơ sở bảo trợ trẻ em…
Các phương thức, thủ đoạn xâm hại trẻ em ngày càng tinh vi, đa dạng và phức tạp hơn, như: xâm hại tình dục, bạo lực đối với trẻ em, mua bán, bắt cóc, chiếm đoạt trẻ em, bỏ rơi, bỏ mặc trẻ em, lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc, lạm dụng trẻ em vào một số hoạt động trái pháp luật… Các hành vi xâm hại trẻ em để lại hậu quả rất nặng nề, nghiêm trọng, lâu dài cho trẻ em cả về thể chất và tinh thần, cũng như cho gia đình và xã hội.
 |
Các đại biểu Quốc hội đồng tình với Báo cáo của Đoàn giám sát dự báo tình hình xâm hại trẻ em trong thời gian tới, nếu không có biện pháp phòng ngừa hiệu quả sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, nghiêm trọng và có xu hướng gia tăng.
Các đại biểu Quốc hội về cơ bản tán thành với nội dung Báo cáo của Đoàn giám sát đánh giá về công tác ban hành chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em. Tán thành với nhận định của Đoàn giám sát, trong thời gian qua công tác này được quan tâm và đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế, bất cập như: Nhiều đạo luật chưa được hướng dẫn kịp thời, đầy đủ; một số quy định xử phạt hành chính còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe; các văn bản pháp luật bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng chưa đầy đủ, chưa phù hợp; tại nhiều địa phương, công tác này chưa được quan tâm đúng mức.
Các đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với Báo cáo của Đoàn giám sát về việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em; tán thành với những kết quả đạt được và những hạn chế, bất cập trên cả 12 mặt công tác được nêu trong Báo cáo.
Các đại biểu Quốc hội cho rằng, phải chú trọng công tác phòng ngừa là chính, như: Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về kiến thức, kỹ năng phòng, chống xâm hại trẻ em; xây dựng môi trường gia đình, nhà trường, xã hội an toàn, lành mạnh, thân thiện; kịp thời có các biện pháp hỗ trợ, can thiệp khi trẻ em có nguy cơ bị xâm hại; tiến hành thường xuyên công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát, xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi các hành vi xâm hại trẻ em.
 |
Các đại biểu Quốc hội cũng yêu cầu cần tiếp tục đổi mới công tác giám định đối với trẻ em bị xâm hại, như rút ngắn thời gian giám định đặc thù, có phòng xét xử riêng… Đẩy mạnh công tác trợ giúp pháp lý, bảo vệ trẻ em trong quá trình giải quyết các vụ xâm hại trẻ em.
Các đại biểu Quốc hội cũng cho rằng, đội ngũ cán bộ làm công tác trẻ em hiện nay còn thiếu về số lượng, lại kiêm nhiệm, thường xuyên thay đổi. Một bộ phận cán bộ còn hạn chế về chuyên môn, kinh nghiệm, nhất là ở cấp xã; kinh phí dành cho công tác này chưa đáp ứng yêu cầu.
Các đại biểu Quốc hội phân tích sâu sắc các nguyên nhân của tình hình xâm hại trẻ em, đồng ý với các nguyên nhân của những kết quả, hạn chế được nêu trong báo cáo. Đồng thời, yêu cầu làm rõ hơn trách nhiệm của Nhà nước, gia đình, nhà trường và xã hội, các chủ thể trong công tác này, nhất là người đứng đầu các cơ quan, tổ chức và cũng tán thành với 6 bài học kinh nghiệm được rút ra. Bổ sung và nhấn mạnh thêm trách nhiệm của Chính phủ trong công tác chỉ đạo, điều hành các bộ, ngành, địa phương trong công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em cũng như phòng, chống xâm hại trẻ em; các đại biểu Quốc hội cũng phân tích sâu sắc và đề xuất thêm nhiều biện pháp cụ thể để hoàn thiện Nghị quyết nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác này trong thời gian tới.
“Các ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội đã được ghi chép, ghi âm đầy đủ. Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ chỉ đạo Đoàn giám sát phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ để báo cáo lại Quốc hội và hoàn chỉnh dự thảo Nghị quyết trình Quốc hội thông qua”, Phó Chủ tịch Quốc hội nói.
 |
| Đại biểu Mai Thị Phương Hoa: Bạo lực đối với trẻ em là nỗi đau nhức nhối của toàn xã hội. |
Bạo lực đối với trẻ em – nỗi đau nhức nhối của toàn xã hội
Phát biểu thảo luận tại phiên họp, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Nam Định) cho biết: Số vụ bạo lực đối với trẻ em bị phát hiện, xử lý không nhiều so với số vụ xâm hại tình dục trẻ em (857 trẻ, chiếm 9,84% tổng số trẻ bị xâm hại). Đáng chú ý, trong thời gian gần đây tình trạng bạo lực đối với trẻ em đã và đang gia tăng đến mức báo động. Nhiều trường hợp do chính bố mẹ, người thân các em gây ra.
Có thể kể đến một số vụ việc gây chấn động dư luận, như vụ cháu bé ở Kiên Giang bị chính cha đẻ tra tấn dã man, không được đi học, không được ăn uống tử tế, dẫn đến ốm yếu, suy kiệt, vụ việc đến cuối năm 2017 mới bị phát giác. Vụ cháu bé ở Nghĩa Đô, Hà Nội bị bố đẻ và mẹ kế đánh đập đến gãy sương sườn, rạn sọ não. Vụ bé trai một tuổi bị mẹ ruột bạo hành dã man rồi bỏ rơi tại Bệnh viện Xanh Pôn (Hà Nội). Nghiêm trọng hơn nữa, vụ cháu bé ở Bình Phước thường xuyên bị nhân tình của mẹ chửi bới và đánh đập. Hậu quả là cháu bị tra tấn đến tím tái, hôn mê và tử vong. Cái chết của cháu đã thêm một lần nữa gióng hồi chuông cảnh báo về tình trạng bạo lực đối với trẻ em.
Dẫn ra hàng loạt câu chuyện đau lòng, đại biểu Mai Thị Phương Hoa nhấn mạnh rằng, “đây là nỗi đau nhức nhối của toàn xã hội”. Bạo lực đối với trẻ em sẽ để lại di chứng suốt cuộc đời của một con người.
Pháp luật đã tương đối hoàn chỉnh – vấn đề là thực hiện
Phân tích các nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên đại biểu cho rằng, về mặt pháp luật, Việt Nam có hệ thống văn bản pháp luật tương đối hoàn chỉnh về bảo vệ trẻ em, trong đó có những chế tài nghiêm khắc về hình sự và hành chính, “vấn đề là chỉ cần thực hiện đúng quy định của pháp luật hiện hành thì công tác phòng, chống bạo lực trẻ em đã có thể tốt hơn rất nhiều”.
Một điều đáng ghi nhận là, năm 2017 Chính phủ đã thành lập Ủy ban Quốc gia về trẻ em tạo ra một cơ chế điều phối liên ngành để phối hợp hoạt động và chia sẻ, kết nối thông tin giữa Trung ương và địa phương trong công tác phòng, chống xâm hại trẻ em. “Chúng tôi đề nghị Chính phủ cần có biện pháp vận hành cơ chế này một cách hiệu quả, thực chất nhất, tránh hình thức”, đại biểu nói.
Cùng với đó, cần xử lý nghiêm các hành vi bạo lực trẻ em để tạo sự răn đe. Người bạo hành trẻ dù là ruột thịt cũng phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình trước pháp luật. Đối với những trường hợp cụ thể, ngay khi phát hiện trẻ có dấu hiệu bị bố hoặc mẹ bạo hành thì phải cách ly bé khỏi người bố hoặc người mẹ đó ngay lập tức và giao trẻ cho những người thân khác chăm sóc. Trường hợp không có người thân nào khác, thì chính quyền có trách nhiệm tạm thời chăm sóc, giáo dục trẻ.
Tạo làn sóng dư luận mạnh mẽ thúc đẩy cả hệ thống vào cuộc
Và cuối cùng, quan trọng hơn cả, theo đại biểu Mai Thị Phương Hoa, đó là tuyên truyền, giáo dục, làm thay đổi nhận thức của mỗi cá nhân, mỗi gia đình và cộng đồng. Đối với một số người, thay đổi nhận thức là điều khó khăn, nhưng nếu chúng ta có thể cho họ những lý do hợp lý và xác đáng, thì việc thay đổi là hoàn toàn khả thi.
Cần tạo làn sóng dư luận xã hội mạnh mẽ thông qua mạng Internet, mạng xã hội để thúc đẩy cộng đồng và các cơ quan chức năng, các tổ chức xã hội cùng vào cuộc bảo vệ trẻ em. Đẩy mạnh tuyên truyền để chính các em có nhận thức là mình có quyền được bảo vệ khỏi nạn bạo hành bất kể dưới hình thức, mức độ nào và bất cứ ai.
Để câu nói “Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai” không còn chỉ là khẩu hiệu, đại biểu Mai Thị Phương Hoa nhấn mạnh: “Từng cá nhân và cả cộng đồng cần chung tay thay đổi nhận thức và hành động một cách mạnh mẽ và thực chất hơn để trẻ em được sống trong tình yêu thương của gia đình và toàn xã hội”.
 |
| Đại biểu Lưu Thành Công: Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm khi quyền lợi của trẻ em bị xâm phạm. |
Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm
Nhấn mạnh vai trò của hệ thống chính trị cơ sở, đại biểu Lưu Thành Công (Vĩnh Long) đề nghị, trong báo cáo cần bổ sung và khẳng định rõ thêm trách nhiệm của chính quyền địa phương, mặt trận và các đoàn thể chính trị – xã hội đặc biệt ở xã, thôn trong việc xây dựng gia đình an toàn. Tăng cường quan tâm nhiều hơn nữa đối với các gia đình yếu thế, hình thành những gia đình lành mạnh, an toàn để bảo vệ tốt nhất trẻ em.
Theo đại biểu, chính quyền ở một số địa phương còn thờ ơ, chưa đặt nhiệm vụ chăm sóc và bảo vệ trẻ em lên hàng đầu, chưa quan tâm đúng mức đến công tác trẻ em.
Đại biểu đề nghị trong các giải pháp tới đây cần có những quy định cụ thể trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp. Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm khi những quyền lợi của trẻ em không được triển khai thực hiện, thiếu quan tâm để xảy ra những vụ xâm hại nghiêm trọng đối với trẻ em.
Đồng thời, đại biểu cũng đề nghị Chính phủ, Bộ Nội vụ, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cần nghiên cứu thêm về công tác cán bộ trẻ em các cấp. Kiểm tra, rà soát lại để có chỉ đạo thống nhất trong các địa phương trên toàn quốc, yêu cầu huyện phải có cán bộ làm chuyên trách trẻ em, không kiêm nhiệm như hiện nay, nhất thiết mỗi sở phải có cán bộ chăm sóc trẻ em, có thể là cán bộ chuyên trách hoặc không chuyên trách nhưng nhiệm vụ chăm sóc trẻ em là nhiệm vụ chính sau đó mới kiêm nhiệm những nhiệm vụ khác.
 |
| Đại biểu Phạm Thị Minh Hiền: Phải bắt đàu từ việc xây dựng nền móng. |
Phải đặc biệt quan tâm tới “nền móng”
Đại biểu Phạm Thị Minh Hiền (Phú Yên) cho rằng xây dựng chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em phải như xây một “ngôi nhà” an toàn bảo vệ trẻ.
Theo đó, phải bắt đầu từ việc xây dựng nền móng, đó chính là đầu tư nguồn lực, quy định rõ ràng trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo dục, gia đình và cá nhân đối với trẻ, đặc biệt là nhận thức của cấp ủy đảng, chính quyền địa phương về công tác này.
Tiếp đó là xây dựng 3 trụ cột cơ bản, đó là nhóm chính sách, pháp luật về chăm sóc, giáo dục trẻ, về hệ thống cung cấp dịch vụ bảo vệ trẻ em.
Và cuối cùng là “mái nhà”, đó là những quy định pháp luật về quyền và bổn phận của trẻ, là yêu cầu bảo vệ trẻ em ở 3 cấp độ: Ngăn ngừa, hỗ trợ và can thiệp.
Trong 3 yếu tố cơ bản này, đại biểu cho rằng, cần phải “đặc biệt quan tâm đến xây dựng nền móng”. Bởi khi nền móng ấy lung lay, nó sẽ là nguyên nhân của mọi nguyên nhân dẫn đến nguy cơ mất an toàn đối với trẻ.
Muốn làm hiệu quả không thể trông chờ vào ngân sách
Liên quan đến câu chuyện nguồn lực, theo đại biểu Phạm Thị Minh Hiền, nếu nói ngân sách nhà nước và cơ chế tài chính dành cho công tác trẻ em hiện nay đã được bảo đảm, đủ đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra thì “xin khẳng định luôn, đó chỉ là một câu chuyện cổ tích”.
Chỉ nói riêng đến phòng, chống xâm hại trẻ em, muốn làm hiệu quả thì không thể trông chờ vào nguồn ngân sách nhà nước, bởi nguồn kinh phí cho công tác này không được bố trí riêng. Các chương trình, kế hoạch, đề án theo từng giai đoạn thì nhiều nhưng kinh phí để thực hiện lại chẳng có bao nhiêu, với tỉnh khó khăn thì còn eo hẹp hơn…
Dù không muốn so sánh khập khiễng, nhưng đại biểu cũng nêu rõ, “nếu liên tưởng về hình ảnh, giữa những dự án nghìn tỷ đồng từ nguồn đầu tư công đang đắp chăn, đắp chiếu và hình ảnh trẻ em với manh áo mỏng toang trong ngôi nhà xập xệ không đủ che mưa che nắng, có nguy cơ bị xâm hại, tôi thấy rất xót xa”.
Liệu rằng, khi ghép hai hình ảnh ấy lại, thì đó có phải là một bức tranh xã hội đầy bi kịch hay không? Nêu vấn đề này, đại biểu cho rằng: Một “ngôi nhà” mà các yếu tố tạo nên nền móng lại là thứ yếu và thiếu, thì làm sao nền móng ấy sẽ làm tốt chức năng chống đỡ, chịu lực cho toàn bộ ngôi nhà an toàn dành cho trẻ, để các trụ cột, mái che của ngôi nhà bảo vệ trẻ được trụ vững mà không khỏi lung lay?
Đầu tư thích đáng về con người
Đồng tình với các kiến nghị và nhóm giải pháp đã nêu trong Báo cáo kết quả giám sát cũng như dự thảo Nghị quyết giám sát của Quốc hội, đại biểu Phạm Thị Minh Hiền “tin rằng việc ưu tiên các nhóm giải pháp về thể chế, chính sách mang tính nền tảng, sẽ tạo nên nền móng cho ngôi nhà bảo vệ trẻ em vững chắc, hiện hữu.
Những giải pháp đó trước hết là đầu tư thích đáng về con người, chăm lo, giáo dục nâng cao giá trị con người, là đầu tư đào tạo bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ làm công tác trẻ em, trực tiếp làm công tác phòng, chống xâm hại trẻ em.
Thứ hai, cần có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm đối với người đứng đầu, đối với các cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương nếu để xảy ra tình trạng xâm hại trẻ em. Xử lý trách nhiệm như thế nào, mức độ nào, thời gian tới cũng cần đươc làm rõ.
Thứ ba, tăng cường nguồn lực chính đáng cho công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em nói chung, phòng, chống xâm hại trẻ em nói riêng, trong đó có việc ban hành các chính sách xã hội dành cho trẻ em yếu thế, bị thương tổn, phát triển công tác xã hội trong trường học, chứ không chỉ dừng lại ở việc tư vấn, hỗ trợ tâm lý.
 |
| Đại biểu Nguyễn Hồng Vân: Cấp ủy, chính quyền địa phương chưa quan tâm đúng mức đến công tác phòng chống xâm hại trẻ em là nguyên nhân của mọi nguyên nhân. |
Chưa thấy cấp ủy, chính quyền, cá nhân nào bị xử lý
Trao đổi về nguyên nhân của những tồn tại, đại biểu Nguyễn Hồng Vân (Phú Yên) cho rằng, báo cáo kết quả giám sát đã chỉ ra 9 nhóm nguyên nhân, trong đó nguyên nhân quan trọng nhất đã được đưa lên hàng đầu là cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương ở nhiều địa phương chưa quan tâm đúng mức và chưa quyết liệt trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo việc phòng ngừa xâm hại trẻ em, thậm chí một số nơi còn coi nhẹ.
Cho biết, báo cáo kết quả giám sát nêu rõ 49/63 tỉnh, thành phố có HĐND cấp tỉnh chưa ban hành nghị quyết chuyên đề chỉ đạo thực hiện nội dung này, chủ yếu lồng ghép vào nghị quyết chung về kinh tế – xã hội hoặc chậm ban hành nghị quyết này, đại biểu cho rằng: Đây là nguyên nhân của mọi nguyên nhân. “Một khi cấp ủy, chính quyền, cơ quan chuyên môn chưa nhận thức đầy đủ thì làm sao nhân dân có thể nhận thức đầy đủ để phòng, chống xâm hại trẻ em?”, đại biểu nói.
Đề cập đến các nhóm giải pháp được Đoàn giám sát của Quốc hội đưa ra, đại biểu nhận định đã rất toàn diện, kiến nghị từ Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ đến các bộ, ngành, chính quyền địa phương. Tuy nhiên, đại biểu cũng cho rằng: Nguyên nhân chính kể trên chưa được xử lý triệt để, chưa thấy có cấp ủy, chính quyền, cơ quan, cá nhân nào bị xử lý khi xảy ra tình trạng trẻ em bị xâm hại tại địa phương mình quản lý.
“Báo cáo đã đưa ra những sai phạm thì phải xử lý để nêu gương và răn đe, khắc phục tình trạng trên trong thời gian tới”, đại biểu nhấn mạnh.
Cần tập trung giáo dục, nâng cao ý thức
Liên quan đến các giải pháp phòng, chống xâm hại trẻ em, đại biểu K’sor H’Bơ Khăp (Gia Lai) cho rằng, cần nhấn mạnh khía cạnh nhận diện các hành vi xâm hại trẻ em để làm cơ sở cho việc bổ sung, hoàn thiện các chính sách, pháp luật có liên quan trong thời gian tới.
Bên cạnh đó, cần tập trung vào việc giáo dục, nâng cao ý thức và kỹ năng phòng, chống xâm hại trẻ em không chỉ với chính các em mà còn phải với người lớn.
Đại biểu nêu thực tế vừa qua các hành vi xâm hại trẻ em như nhìn lén, quay lén, nói chuyện dâm ô… diễn ra ở nơi cộng đồng, trường học khá nhiều nhưng gần như không bị xử lý vì không có quy định cụ thể hoặc có nhưng rất khó xử lý, xử lý rất nhẹ.
Nhấn mạnh quan điểm phòng ngừa là chính, đại biểu K’sor H’Bơ Khăp cũng đề nghị, dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về chuyên đề giám sát tối cao này phải xác định nhiệm vụ quan trọng nhất trong công tác phòng, chống xâm hại trẻ em là giáo dục, nhận diện đúng và trang bị cho trẻ kỹ năng phòng chống bị xâm hại.
Bởi lẽ, hiện nay, việc giáo dục kỹ năng, phổ biến pháp luật trong các trường học, đặc biệt là ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng tập trung đông đồng bào dân tộc thiểu số còn mang tính hình thức, trên giấy tờ. Bản thân trẻ không được tiếp thu kiến thức về giới tính, về pháp luật, không biết bản thân mình được pháp luật bảo vệ như thế nào.
Kỹ năng được huấn luyện chỉ là không được đi với người lạ, không được để người lạ động vào người… nhưng cuối cùng đa số những vụ xâm hại là từ người thân, người quen. Bản thân người lớn cũng đang nhận thức không đúng và chưa đầy đủ về các hành vi xâm hại, cứ nghĩ hành vi hiếp dâm được cấu thành mới là tổn thương, đáng bị lên án.
 |
| Đại biểu Nguyễn Ngọc Phương: Cần phải có một sự đột phá trong công tác phòng, chống xâm hại trẻ em. |
Vẫn thiếu cơ chế bảo vệ hiệu quả
Đại biểu Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) cho biết, qua tiếp xúc cử tri, nhiều người quan tâm đến vấn đề xâm hại trẻ em và mong muốn sớm phát hiện, truy tố, xét xử các đối tượng xâm hại.
Thực tế đối tượng xâm hại trẻ em hầu hết là những người thân quen, lợi dụng sự ngây thơ của trẻ em để lạm dụng; có những tội phạm tái phạm nhiều lần… khiến dư luận xã hội hết sức bức xúc đơn cử như những vụ: ông nội, cha ruột xâm hại bé gái; vụ cháu gái gửi tâm thư tố cáo bị đối tượng 70 tuổi xâm hại hay những vụ bảo mẫu, thầy, cô giáo bạo hành, xâm hại trẻ em trong thời gian dài… những vụ án đó thể hiện tính chất phức tạp, kéo dài.
Nhận định, các em dù đã cố gắng chống lại, cầu cứu, tố cáo… nhưng đâu đó vẫn thiếu cơ chế bảo vệ hiệu quả, đại biểu nêu vấn đề: Liệu còn bao nhiêu trẻ em đang kêu cứu trong tuyệt vọng mà không được hồi đáp? Liệu còn bao nhiêu kẻ thủ ác tiếp tục phạm tội bởi pháp luật không đủ xử lý và răn đe?
Cần phải có một sự đột phá
Đại biểu nhấn mạnh: Giám sát của Quốc hội nhằm yêu cầu cần phải có một sự đột phá, đòi hỏi tất cả các cấp, ngành, gia đình và toàn xã hội cần vào cuộc quyết liệt nhằm tạo hành lang pháp lý đủ mạnh, cơ chế chặt chẽ mang tính phòng ngừa, răn đe và có hệ thống, tiếp nhận thông tin cởi mở để trẻ em dễ dàng tiếp cận, kêu cứu trong trường hợp khẩn cấp.
Đại biểu kiến nghị, Chính phủ, các cơ quan liên quan cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo vệ trẻ em; nghiên cứu, đề xuất Quốc hội hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng và bổ sung hình phạt đối với các tội danh xâm hại trẻ em; mở rộng hình thức phạt, nâng mức xử phạt hành chính, lao động công ích, công khai danh tính kẻ xâm hại… để răn đe đối tượng xâm hại, tránh đối tượng tái phạm.
Các bộ, ngành liên quan cần nghiên cứu để có cơ chế phối hợp trong quá trình lấy lời khai của trẻ bị xâm hại, cần có mặt của bác sĩ tâm lý, người giám hộ, có thể ghi hình để làm bằng chứng trước khi tòa xét xử. Cần bố trí các phòng xử án thân thiện, bảo đảm giữ kín danh tính cho trẻ em bị xâm hại; trong quá trình đưa tin, báo chí cũng cần cẩn trọng trong quá trình đưa tin nhằm tránh làm ảnh hưởng đến tương lai của trẻ.
Bên cạnh đó, cần tập huấn thường xuyên cho đội ngũ điều tra, kiểm sát, xét xử về nghiệp vụ, kỹ năng làm việc với trẻ em; đặc biệt, cần phải thống nhất quan điểm, lý do biện hộ cho hành vi xâm hại trẻ em như do nạn nhân ăn mặc hở hang hay do uống rượu say… Theo đại biểu, cần bổ sung quy định trong Luật Giám định tư pháp theo hướng việc giám định tư pháp với những vụ việc xâm hại trẻ em cần phải được đặc biệt quan tâm.
 |
| Đại biểu Phạm Văn Hòa: “Mảng tối của công tác phòng, chống xâm hại trẻ em là đáng báo động”. |
Vẫn còn một thực trạng nhức nhối
Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đánh giá, trong năm qua cùng sự quan tâm của các cấp các ngành, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, công tác bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em đã có chuyển biến tích cực và đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đảm bảo thực hiện ngày càng tốt hơn các quyền của trẻ em như quyền bảo vệ, chăm sóc sức khỏe, quyền được giáo dục, học tập, phát triển năng khiếu, quyền bí mật đời sống riêng tư. Các đối tượng xâm hại trẻ em đều bị xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, vẫn còn một thực trạng nhức nhối diễn ra nghiêm trọng đó là tình hình xâm hại trẻ em. Tình trạng này đang là vấn nạn để lại hậu quả nặng nề không chỉ bản thân người bị hại mà còn ảnh hưởng cả gia đình và xã hội, không những ở vùng nông thôn, miền núi vùng sâu vùng xa mà ngay cả địa bàn kinh tế, xã hội đang phát triển cũng xảy ra.
Theo đại biểu: “Những con số đau lòng sau đây cho thấy ‘mảng tối’ của công tác phòng chống xâm hại trẻ em là đáng báo động. Khi mỗi ngày trung bình có 7 trẻ em bị xâm hại, 1 năm có 38 trẻ em bị giết hại, 133 trẻ em bị thương tích, 1286 trẻ em bị xâm hại và 84 trẻ em mang thai.
Qua thực tế cho thấy còn nhiều trẻ em bị xâm hại nhưng chưa được phát hiện kịp thời, chưa đầy đủ xử lý nhất là các hành vi bạo lực gia đình xuất phát từ những người thân gây tổn hại về thể chất, tinh thần, sức khỏe cho trẻ em.
Công tác theo dõi thống kê chưa được đầy đủ, điều này phản ánh chưa đúng thực trạng trẻ em bị bạo hành và trách nhiệm của các ngành, các cấp về bảo vệ chăm sóc trẻ em không được quan tâm đúng mức.
Theo đại biểu, đối tượng xâm hại trẻ em rất đa dạng, có trình độ, tuổi tác, nghề nghiệp khác nhau. Nhiều đối tượng có mối quan hệ với trẻ như người ruột thịt, người thân thích và người quen biết với trẻ chiếm trên dưới 90%. Có đối tượng là giáo viên, nhân viên cơ sở giáo dục, cán bộ công chức viên chức người cao tuổi…
Cần đổi mới công tác tuyên truyền
Phân tích, làm rõ những nguyên nhân của dẫn tới thực trạng đáng buồn trên, đại biểu đề nghị các cấp các ngành: Đẩy mạnh đổi mới công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em nhằm nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân về xâm hại trẻ em và hậu quả của nó.
Trong đó chú trọng lồng ghép nội dung truyền thông trong sinh hoạt của từng địa bàn, từng vùng, từng nơi, nông thôn, tổ dân phố, các phương tiện truyền thông, nhà trường hãy dành thời gian hợp lý để tuyên truyền giáo dục pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em, nhất là kỹ năng phòng, chống xâm hại.
Đối với gia đình, cần trang bị cho các em biết cách thức phòng vệ những đối tượng có ý định thực hiện hành vi đồi bại. Trẻ em nếu có sai phạm hãy nâng đỡ, thương yêu, giáo dục, không bạo hành trẻ…
Đối với nhà trường phối hợp với cơ quan chuyên môn tổ chức chuyên đề về sức khỏe sinh sản cho học sinh, thầy cô cần quan tâm những học sinh có biểu hiện bất an, không tập trung, lo lắng, trầm cảm… đặc biệt tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và chính quyền địa phương; hãy quan tâm chăm sóc, giáo dục, quản lý học sinh, tránh thói hư, tật xấu vi phạm pháp luật, trang mạng internet, trang mạng xã hội cũng cần được quan tâm đúng mức.
Nâng cao hiệu quả công tác điều tra xét xử
Cùng với đó, phải nâng cao hiệu quả công tác điều tra xét xử tội phạm xâm hại trẻ em, kết hợp với công tác đấu tranh, phòng ngừa vi phạm pháp luật trong thanh thiếu niên, học sinh. Vận động nhân dân tố giác kịp thời các hành vi xâm hại trẻ em.
Đối với những người phạm tội cần phải xử lý nghiêm minh kịp thời, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm, dành khung hình phạt cao nhất cho kẻ phạm tội trên các hành vi xâm hại trẻ em… Đẩy mạnh công tác phối hợp giữa các cơ quan đơn vị tổ chức chính trị xã hội cơ quan nào chủ trì, cơ quan nào phối hợp cần rõ ràng minh bạch.
Quy định trách nhiệm xử lý phải gắn trách nhiệm cá nhân với người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong công tác phối hợp, nếu không, công tác phòng, chống xâm hại trẻ em sẽ là hình thức, không cơ quan, tổ chức cá nhân nào chịu trách nhiệm, đại biểu khẳng định.
 |
| Đại biểu Trần Thị Hiền: Phải hoàn thành chỉ tiêu thống kê về xâm hại trẻ em trong năm 2020. |
Những thông tin, số liệu mang tính cảnh báo nghiêm trọng
Đại biểu Quốc hội Trần Thị Hiền (Hà Nam) đánh giá cao Báo cáo kết quả giám sát chi tiết và các phụ lục kèm theo mà Đoàn giám sát của Quốc hội đã gửi đến các đại biểu Quốc hội; khẳng định các kết quả này là công sức, trách nhiệm và tâm huyết của Đoàn giám sát trong việc phúc đáp sự quan tâm của cử tri cả nước.
Đại biểu cũng chia sẻ nhiều cảm xúc khi đọc những thông tin, số liệu mang tính cảnh báo nghiêm trọng như: Năm 2019, số trẻ em bị xâm hại tăng đột biến, xâm hại tình dục chiếm 75,38% tổng số vụ xâm hại trẻ em.
Một số địa phương tỷ lệ này chiếm trên 90%; TP Hồ Chí Minh và Hà Nội là 2 trong nhiều địa phương có số trẻ em bị xâm hại nhiều nhất trên cả nước. Và rất đau xót khi Hà Nội là địa phương có số trẻ em xâm hại dẫn đến tử vong cao nhất 12 em, TP Hồ Chí Minh dẫn đầu về số trẻ em mang thai do xâm hại tình dục là 86 em.
“Những nơi thật sự an toàn nhất đối với trẻ em như gia đình, trường học, cơ sở bảo trợ xã hội… lại là những nơi có nguy cơ xâm hại trẻ em xảy ra, sự suy bại về đạo đức xã hội đến cùng cực khi bố đẻ xâm hại con ruột, bố dượng xâm hại con riêng của vợ…”, đại biểu bày tỏ.
Phải hoàn thành chỉ tiêu thống kê về xâm hại trẻ em
Theo đại biểu, đây là lần đầu tiên Quốc hội giám sát về chủ đề có tính chuyên môn sâu và hoàn toàn không dễ dàng để thu thập thông tin, số liệu. Song trong đợt giám sát này, có những lý do khách quan còn những vấn đề nói ra nhưng chưa có điều kiện để làm rõ.
Cụ thể là, về số liệu thống kê, đại biểu Hiền bày tỏ đồng tình và day dứt với kết luận của Đoàn giám sát nêu tại cuối trang 3. Qua giám sát cho thấy còn nhiều trường hợp trẻ em bị xâm hại nhưng chưa phát hiện kịp thời, đầy đủ để xử lý, nhất là những hành vi gây tổn hại về thể chất, tinh thần cho trẻ em.
Mặt khác công tác theo dõi, thống kê số trẻ em bị xâm hại chưa được quan tâm đúng mức điều này dẫn đến số vụ xâm hại trẻ em bị phát hiện xử lý nghiêm như trong báo cáo chưa phản ánh đầy đủ tình hình trẻ em bị xâm hại trên thực tế.
Như vậy, còn tồn tại trong số liệu thống kê về xâm hại trẻ em và thực tế trong nội dung giám sát không có kiểu thống kê nào phản ánh tình hình xâm hại trẻ em trên toàn bộ 63 tỉnh, thành phố.
Nguyên nhân trực tiếp, theo đại biểu là công tác đấu tranh, quản lý số liệu về vấn đề này chưa được quan tâm, mà không xa là các cơ quan có thẩm quyền chưa ban hành đồng bộ chỉ tiêu thống kê về xâm hại trẻ em mặc dù nhiệm vụ này đã được xác định trong chương trình bảo vệ trẻ em giai đoạn 2011 – 2020.
Đại biểu bày tỏ ủng hộ đưa vào dự thảo Nghị quyết của Quốc hội nội dung yêu cầu Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội phải hoàn thành chỉ tiêu thống kê về xâm hại trẻ em trong năm 2020 làm nền tảng xây dựng văn hóa quản lý dựa trên số liệu.
Quốc hội tiến hành giám sát tối cao về phòng, chống xâm hại trẻ em
Phải điều tra, thống kê thực sự đầy đủ, khoa học
Cũng về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Văn Hiển (Lâm Đồng) cho rằng, chúng ta vẫn chưa xác định thật rõ và nhất quán về các hình thức xâm hại, hành vi xâm hại trẻ em. Điều này dẫn đến việc thống kê, đánh giá tính chất, mức độ xâm hại trẻ em trên một số tiêu chí, ở một số địa phương chưa thật đầy đủ, dễ gây hiểu lầm rằng số vụ việc chỉ có như vậy.
Theo đại biểu, do thiếu hụt các dữ liệu thống kê nên việc dự báo tình hình xâm hại trẻ em trong thời gian tới còn mờ nhạt, thiếu những đánh giá, nhận định có tính chất đột phá.
Đại biểu đề nghị, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội phối hợp với cơ quan chức năng của Chính phủ trong điều tra thực sự khoa học, bài bản nhằm thống kê đầy đủ số liệu trẻ em bị xâm hại trong thời gian qua, bao gồm trẻ em bị xâm hại bằng các hình thức bạo lực, bóc lột, xâm hại tình dục, bỏ rơi, bỏ mặc và các hình thức khác được quy định theo Luật Trẻ em.
Đây là cơ sở quan trọng để dự báo tình hình xâm hại trẻ em trong tương lai cũng như phục vụ cho việc xây dựng chính sách cho giai đoạn tới.
Xây dựng chiến lược bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng
Các đại biểu Quốc hội Hoàng Thị Hoa (Bắc Giang), Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn)… dành sự quan tâm đặc biệt đến tình trạng xâm hại trẻ em trên không gian mạng.
Theo các đại biểu: Không thể phủ nhận vai trò của công nghệ đối với đời sống của trẻ em trong việc cung cấp kiến thức, phương thức làm việc, giải trí, tăng cường tương tác xã hội. Tuy nhiên, trên môi trường mạng, trẻ em có nguy cơ bị xâm hại như hình ảnh trẻ em bị xâm hại, bóc lột được ghi, được quay, được chụp và phát tán, tiếp xúc với nội dung bạo lực, nội dung nhạy cảm, tiếp xúc với nội dung xúi giục, tự tử và hành vi tiêu cực khác, gặp những hành vi tiếp xúc và ứng xử không phù hợp như bắt nạt trực tuyến, nhắn tin liên quan đến tình dục, thông tin cá nhân bị thu thập…
Trong thời đại công nghệ số việc cấm trẻ em tham gia không gian mạng là đã hạn chế cơ hội tiếp cận thông tin, tri thức của trẻ. Thay vì cấm, phải hướng dẫn trẻ kiến thức, kỹ năng để trẻ khai thác thông tin mạng an toàn.
 |
| Đại biểu Hoàng Thị Hoa: Các quy định pháp lý liên quan tới bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng còn yếu và chưa đồng bộ. |
Các đại biểu đề nghị Chính phủ cần xây dựng chiến lược chương trình dài hạn để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, tăng cường hợp tác quốc tế và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.
Phân công cụ thể cơ quan đơn vị chủ trì ở trung ương để quản lý đến các vấn đề liên quan đến sự an toàn của trẻ em trên môi trường mạng nhằm điều phối các bộ ngành, thúc đẩy hợp tác giữa các cơ quan của Chính phủ và khu vực tư nhân, nhằm tăng cường bảo mật trẻ em trên môi trường mạng.
Đối với bộ ngành, Bộ Thông tin Truyền thông xây dựng bổ sung các văn bản quy định pháp lệnh để đảm bảo có đủ hành lang pháp lý quản lý chặt chẽ đối với hoạt động cung cấp dịch vụ internet trên thế giới, hoạt động quảng cáo, hoạt động của các trang thông tin điện tử tổng hợp mạng xã hội liên quan tới trẻ em trên môi trường mạng.
Bộ Giáo dục và Đào tạo bổ sung nhiệm vụ xây dựng chương trình nội dung giáo dục bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Phối hợp với các Bộ như Bộ Thông tin Truyền thông, Bộ Công an, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh… để có chương trình truyền thông giúp trẻ em có đủ kỹ năng sử dụng internet an toàn và hiệu quả.
Đồng thời, cần tăng cường công tác thông tin tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, truyền thông xã hội, nhà trường, gia đình để giúp các em nhận biết cảnh báo các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thông tin về nội dung không phù hợp với trẻ em.
Về phía các cơ quan truyền thông, không khuyến khích các nhà truyền thông thông tin các vụ việc xâm hại tình dục trẻ em. Các doanh nghiệp công nghệ thông tin cũng cần tăng cường vai trò trong truyền thông, trong việc tạo dựng một môi trường mạng an toàn cho trẻ em.
Các đại biểu cũng kiến nghị 3 vấn đề: Trước hết, các bậc phụ huynh dành quan tâm thỏa đáng hướng dẫn cho con sử dụng mạng an toàn và hướng cho con trở thành công dân có trách nhiệm trên mạng xã hội. Thứ hai, Bộ Giáo dục và Đào tạo đưa nội dung giảng dạy về an toàn trên môi trường mạng vào giờ học tin học. Thứ ba, Bộ Công an thông tin đầy đủ về thủ đoạn của loại tội phạm này để trẻ em và gia đình đề cao cảnh giác, đồng thời tăng cường biện pháp nghiệp vụ để ngăn chặn hiệu quả hành vi phạm tội.
Trần Mạnh (theo chinhphu.vn)
