Quang cảnh diễn đàn
Sự kiện quy tụ đại diện chính quyền, chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp nhằm chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp ứng phó thiên tai khi hệ thống chính quyền chuyển sang mô hình hai cấp từ 1/7/2025.
Tại diễn đàn, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai giới thiệu mô hình cộng đồng an toàn với công trình tránh trú bão đa năng, trường học, trạm y tế kiên cố; Cục Khí tượng Thủy văn trình bày hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực.
Các chuyên gia nhấn mạnh gắn kết ba mắt xích: tỉnh- xã- cộng đồng để cảnh báo sớm, phòng chống thiên tai hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại.
Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, cho biết, Việt Nam hằng năm chịu nhiều loại thiên tai, trong đó những tháng tới là cao điểm. Việc chuyển sang chính quyền 2 cấp từ 1/7/2025 đòi hỏi phải rà soát hệ thống chỉ đạo, kế hoạch ứng phó, lực lượng, vật tư và cơ chế pháp luật; đồng thời làm rõ trách nhiệm từng cấp và hoàn thiện chính sách mới.
Theo ông Nguyễn Xuân Tùng, Phó Trưởng phòng Ứng phó và Khắc phục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý đê điều và PCTT), thiên tai 10 năm qua gây thiệt hại trung bình gần 30.000 tỷ đồng/năm, cướp đi 240 sinh mạng. Riêng bão Yagi năm 2024 gây thiệt hại kỷ lục hơn 84.500 tỷ đồng, 345 người chết và mất tích. Cơ cấu chỉ đạo mới hợp nhất Ban Chỉ huy PCTT và Tìm kiếm cứu nạn thành Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự sẽ giúp rút ngắn thời gian phản ứng.
Bà Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai đề nghị, cấp xã xây dựng kế hoạch phòng chống theo 3 giai đoạn: trước, trong, sau thiên tai; thường xuyên tập huấn, diễn tập; trực ban 24/24 và ứng phó tại chỗ để giảm thiệt hại.
Ông Bùi Xuân Diệu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp & Môi trường tỉnh Ninh Bình cho biết, tỉnh có 129 đội xung kích với hơn 27.600 người, báo cáo thiệt hại trực tuyến giúp rút ngắn thời gian tổng hợp. Tuy nhiên, vẫn còn hạn chế về kinh nghiệm cán bộ xã, vật tư, hạ tầng và công tác tập huấn.
Ông Nguyễn Xuân Hiển, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia thông tin, thời gian gần đây, Việt Nam liên tiếp xảy ra các vụ sạt lở đất, lũ quét nghiêm trọng do mưa lớn cường độ cao, tác động của phát triển kinh tế – xã hội làm thay đổi địa hình, cùng tính chất phức tạp của các quá trình thủy văn, địa chất, khí tượng.
Hiện Trung tâm đã xây dựng hệ thống cảnh báo dựa trên hơn 4.000 trạm đo mưa tự động, mô hình dự báo độ phân giải cao (3km, 1km), kết hợp dữ liệu radar, vệ tinh và các nguồn khác để ước tính lượng mưa, áp dụng các ngưỡng cảnh báo nguy cơ và cập nhật liên tục các điểm xung yếu.
Theo ông Hiển, thách thức lớn là truyền tải thông tin cảnh báo nhanh, chính xác đến chính quyền và người dân trong mô hình chính quyền 2 cấp; tuyên truyền hướng dẫn ứng phó phù hợp với từng cấp độ cảnh báo; nâng cao độ chính xác dự báo. Trung tâm kiến nghị tăng cường truyền thông, phối hợp giữa Trung ương và địa phương, xây dựng quy trình ứng phó cụ thể, đồng thời nâng cấp công nghệ, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, tích hợp thêm dữ liệu và điều tra chi tiết các khu vực nguy cơ cao nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ người dân.
Từ thực tế cơ sở, ông Đinh Thành Nam, Phó Chủ tịch UBND xã Gia Phong cho rằng, chính quyền hai cấp giúp xã chủ động hơn trong nắm bắt tình hình và đưa ra phương án ứng phó, song cần phân cấp rõ ràng, bổ sung cán bộ kỹ thuật, nâng cấp công trình và hệ thống quan trắc để nâng cao khả năng chống chịu.
Ông Nguyễn Hữu Thành, Phó Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương (Bộ Nội vụ) cho biết, Chính phủ đã ban hành 31 nghị định về phân cấp, phân quyền, trong đó có Nghị định 136/2025/NĐ-CP và Nghị định 200/2025/NĐ-CP của ngành nông nghiệp và môi trường, làm rõ trách nhiệm giữa các cấp. Trong phòng chống thiên tai, cấp tỉnh giữ vai trò điều phối, giám sát; cấp xã là trung tâm triển khai nhiệm vụ, áp dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, điều hành, thông tin, tuyên truyền.
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 xác định cấp tỉnh tập trung chiến lược vĩ mô, liên vùng; cấp xã thực hiện chính sách, cung cấp dịch vụ công thiết yếu. Hiện trên 90% nhiệm vụ đã được thực hiện triệt để ở cấp xã. Nhiều địa phương đã giao cấp xã giải quyết công việc liên xã theo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, đồng thời Chủ tịch UBND có quyền ủy quyền hoặc quyết định tình huống khẩn cấp trước khi báo cáo.
Tuy vậy, vẫn còn khoảng trống pháp lý cần tiếp tục hoàn thiện. Nghị quyết 206/2025/QH15 cho phép Chính phủ và Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành nghị quyết để xử lý kịp thời các quy định chồng chéo, đặc biệt trong lĩnh vực phòng chống thiên tai.
Ông Bùi Quang Huy, Phó Giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng chống thiên tai cho rằng, cần đồng bộ dữ liệu từ Trung ương tới địa phương và có công cụ khai thác hiệu quả, đặc biệt tận dụng dữ liệu quan trắc thời gian thực, dữ liệu hiện trường và nguồn tích hợp từ nhiều cơ quan.
Giải pháp được giới thiệu là kết hợp hệ thống VNDMS (giám sát thiên tai cấp quốc gia) và PDMS (giám sát, cảnh báo, ứng phó cấp tỉnh/xã), kết nối từ thôn, tổ dân phố tới Trung tâm chỉ đạo của Chính phủ. Hệ thống truyền tải, xử lý thông tin hai chiều giữa cấp chỉ huy, lực lượng tại chỗ và cộng đồng, phục vụ chỉ đạo, điều hành và huy động sự tham gia của người dân.
PDMS có các chức năng: cảnh báo thiên tai, cung cấp dữ liệu quan trắc và hướng dẫn ứng phó thời gian thực; hỗ trợ giám sát, điều hành; nâng cao hiệp đồng giữa lực lượng và cộng đồng; chia sẻ dữ liệu đúng quy định phục vụ điều hành của Chính phủ.
Trung tướng Lê Phúc Nguyên, Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai cho rằng, sau khi sáp nhập, quy mô các xã lớn hơn, nhiệm vụ phòng chống thiên tai nặng nề hơn, đòi hỏi lực lượng xung kích cấp xã phải được tổ chức, huấn luyện và trang bị đầy đủ. Đây là lực lượng nòng cốt, trực tiếp nhận lệnh, truyền tin và triển khai ứng phó theo các kịch bản đã diễn tập.
Ông đề xuất thường xuyên rà soát, tập huấn, trang bị phương tiện và có chế độ đãi ngộ phù hợp, thay vì tình trạng hỗ trợ còn hạn chế như hiện nay. Chính quyền xã cần quản lý, huy động thêm dân quân, công an, đoàn thanh niên; phát huy vai trò trưởng thôn, trưởng bản; đồng thời số hóa phương án sơ tán, cứu hộ để điều hành nhanh và chính xác.
Trung tướng Nguyên nhấn mạnh, thành công hay thất bại trong phòng chống thiên tai ở mô hình chính quyền 2 cấp phụ thuộc lớn vào việc tổ chức tốt lực lượng xung kích, nhiệm vụ “cốt tử” để bảo vệ tính mạng, tài sản nhân dân.
Kết thúc Diễn đàn, ông Lê Trọng Đảm, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường cho biết, công tác phòng chống thiên tai, ứng phó khẩn cấp ở cấp xã còn nhiều khó khăn. Cán bộ xã phần lớn mới từ huyện về, thiếu kinh nghiệm xử lý tình huống; nhiều địa phương vẫn thận trọng khi áp dụng quyền đã được pháp luật trao, dẫn đến vướng mắc trong các lĩnh vực như chăn nuôi, thú y, trồng trọt, lâm nghiệp, thủy lợi, kiểm lâm và phòng chống thiên tai.
Ông dẫn chứng bão vừa qua ở Nghệ An gây hậu quả nghiêm trọng, buộc Chính phủ phải trực tiếp chỉ đạo ứng cứu, cho thấy công tác phòng ngừa, ứng phó cần linh hoạt, kịp thời trước diễn biến phức tạp của thiên tai.
Diễn đàn lần này đã giải đáp một phần băn khoăn của chính quyền cơ sở, song vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục xử lý. Ban Tổ chức sẽ chuyển các nội dung chưa trả lời tới cơ quan chức năng để giải quyết, đồng thời cảm ơn các đại biểu đã tham dự và đóng góp ý kiến.
Song Hồng
