Pháp lệnh Ưu đãi người có công với Cách mạng có nên nâng thành Luật?

Bức ảnh : Nụ cười Thành cổ Quảng Trị

Bộ phim “Mưa đỏ” là phim hay nhất về chiến tranh Việt Nam, bộ phim chạm đến trái tim nhiều triệu người Việt, tôn vinh lịch sử chiến tranh cách mạng, nâng niu lịch sử oai hùng của cuộc chiến giành độc lập thống nhất đất nước. Bộ phim cũng phản ánh sự hy sinh mất mát lớn do chiến trường vô cùng tàn khốc, có một số câu hỏi của người dân đặt ra là có nên phong anh hùng cho những chiến sỹ may mắn sống sót, hoặc có chế độ trợ cấp bù đắp tổn thương cho họ?

Pháp lệnh Người có công với cách mạng cũng gần như đầy đủ như một Luật, vẫn chi trả chế độ cho Người có công nhiều năm nay, tại sao phải nâng thành Luật? Tuy nhiên khi so sánh Pháp lệnh và Luật sẽ nhận thấy nhiều khác biệt, Pháp lệnh thấp hơn Luật nên bị Luật khác điều chỉnh, nên việc thực thi khó khăn hoặc không thể thực thi được một số Điều, ví dụ:

• Mục 6 Điều 24 Pháp lệnh Người có công với cách mạng: Cơ sở sản xuất kinh doanh dành riêng cho thương binh được Nhà nước hỗ trợ cơ sở vật chất ban đầu, bao gồm nhà xưởng, trường, lớp, trang bị, thiết bị, được vay vốn ưu đãi để sản xuất, kinh doanh, miễn hoặc giảm thuế theo quy định của pháp luật. Trên thực tế hiếm cơ sở được hưởng quyền lợi theo quy định do Luật Thuế GTGT và nhiều Luật khác có hiệu lực trên Pháp lệnh. Từ năm 1998 trở về trước các đơn vị dành riêng cho thương binh đều được miễn giảm thuế doanh thu và thương binh có nhiều cơ hội được tiếp cận nhà ở, thực tiễn hiện nay cơ sở sản xuất dành riêng cho thương binh gần như không còn ưu đãi gì đáng kể.
• Người có công là Thương binh bị “phân mảnh” trong chính sách giữa Pháp lệnh người có công và Luật người khuyết tật, so với người khuyết tật thì Thương binh rất khó tiếp cận việc làm, khó khăn lớn trong mưu sinh. Trong khi đó Người khuyết tật được hỗ trợ tốt hơn nhiều từ các Tổ chức phi chính phủ nhiều năm nay từ khi có Luật Người khuyết tật, có thể xem thêm bên bảng dưới:

• Có sự phân biệt vô hình giữa Người có công và Người khuyết tật: Người có công khuyết tật được cho là có chính sách riêng nên ít tiếp cận chính sách chung cho Người khuyết tật: hoà nhập, việc làm, tiếp cận công trình công cộng …
• Cục Người có công chủ yếu thực hiện tham mưu, hành chính tổng hợp chứ chưa có cơ chế pháp lý mạnh để giám sát, điều phối hoặc trực tiếp triển khai như trước đây.

So sánh các Tiêu chí khác nhau giữa Pháp lệnh và Luật:

Những thay đổi lớn nếu chuyển từ Pháp lệnh sang Luật:

Một là : Tăng tính pháp lý và ổn định chính sách

Hiện nay, các chế độ ưu đãi người có công (như trợ cấp, nhà ở, việc làm, chăm sóc sức khỏe…) được quy định rải rác trong: Pháp lệnh Ưu đãi người có công; Hàng loạt nghị định, thông tư hướng dẫn; Và nhiều văn bản địa phương.  Nếu có Luật Người có công, các chính sách này sẽ được hợp nhất, chuẩn hóa và ít thay đổi tùy tiện, giúp: Người có công yên tâm hơn (vì quyền lợi được “đóng khung” trong luật); Cơ quan thực thi dễ áp dụng, tránh sai lệch giữa các tỉnh, bộ ngành.

1. Tạo cơ sở pháp lý rõ ràng về thẩm quyền: Luật có thể xác định rõ cơ quan đầu mối thực hiện chính sách người có công ở cấp trung ương, từ đó tránh tình trạng “điểm mờ” về phân công giữa Bộ Nội vụ, và Bộ Tài chính. Cho phép Cục ban hành quy chuẩn nghiệp vụ, hướng dẫn thống nhất toàn quốc, thay vì chỉ “đề xuất” như hiện nay.
2. Trao quyền kiểm tra – giám sát thực thi chính sách

Luật có thể quy định Cục NCC là cơ quan giám sát chuyên ngành về chính sách người có công, có quyền thanh tra, kiểm tra việc chi trả, xét duyệt hồ sơ, công nhận đối tượng. Điều này giúp bảo đảm tính thống nhất và minh bạch trong toàn quốc.

1. Định hình bộ máy và nguồn lực ổn định

Khi luật quy định cụ thể về tổ chức thực hiện, ngân sách, và trách nhiệm phối hợp, thì Cục có thể chủ động hơn về nhân sự, dữ liệu, và công nghệ. Cục cũng có thể được giao nhiệm vụ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về người có công, tích hợp với dân cư, bảo hiểm, an sinh xã hội.

Hai là: Mở rộng và minh bạch hóa đối tượng

Pháp lệnh hiện nay liệt kê 12 nhóm người có công (liệt sĩ, thương binh, Bà mẹ Việt Nam anh hùng, người hoạt động cách mạng…). Ví dụ nên mở rộng đối tượng là cựu chiến binh tham gia chiến trường ác liệt như Thành cổ Quảng Trị trên 10 năm, đã hy sinh tuổi trẻ, sức khoẻ cho Tổ quốc, mặc dù không bị thương, nhưng tổn thương tinh thần, ảnh hưởng sức khoẻ, xa gia đình…may mắn sống sót công lao vô cùng lớn xứng đáng được Nhà nước ghi nhận.

Người tham gia bảo vệ biên giới, hải đảo, người hy sinh khi làm nhiệm vụ nhân đạo, hòa bình quốc tế có nên công nhận họ? Bác sỹ có đóng góp to lớn cho nhân dân như thực tiễn Dịch Covid 2020-2022, hoặc đóng góp đặc biệt cho y tế cộng đồng, vùng miền núi khó khăn chẳng may bị hy sinh trong lúc làm nhiệm vụ có nên trợ cấp cho gia quyến của họ cũng là một câu hỏi khó trả lời.

Nếu nâng thành Luật, có thể: Cập nhật thêm đối tượng mới, như người tham gia bảo vệ biên giới, người hy sinh khi làm nhiệm vụ nhân đạo, hòa bình quốc tế; Làm rõ tiêu chuẩn công nhận, tránh sai lệch giữa các địa phương; Công khai hóa cơ sở dữ liệu người có công (điều mà pháp lệnh chưa làm được).

Ba là: Gắn kết hơn với hệ thống an sinh xã hội: liên thông với các luật khác: Luật Người khuyết tật (về phục hồi chức năng); Luật bảo hiểm xã hội (về lương hưu, trợ cấp); Luật việc làm, Luật Nhà ở, Luật Khám chữa bệnh; Luật Thuế … Điều này giúp người có công cụ thể là thương binh không bị “phân mảnh” trong chính sách, giúp họ dễ hoà nhập, có thêm cơ hội việc làm hơn nhiều hiện nay, tiếp cận nhà xã hội …

Bốn là: Tăng trách nhiệm và cơ chế giám sát

Pháp lệnh hiện không quy định rõ trách nhiệm của bộ ngành và địa phương trong việc chi trả, thanh tra, hay xử lý vi phạm. Nếu thành Luật, sẽ có: Cơ chế giám sát của Quốc hội và Mặt trận Tổ quốc; Trách nhiệm pháp lý rõ hơn; Quyền khiếu nại, khởi kiện của người có công được bảo đảm mạnh mẽ hơn.
Nếu được quy định hợp lý, Cục Người có công có thể:  Trở thành cơ quan chuyên môn có quyền điều phối thực sự, thay vì chỉ là đơn vị giúp việc hành chính. Là đầu mối chiến lược trong hoạch định, thống kê, đánh giá chính sách người có công. Có vị thế pháp lý và chính trị rõ ràng hơn trong hệ thống hành chính nhà nước, tránh bị “mờ nhạt” như hiện nay.

Năm là: Tăng tính biểu tượng và chính trị

Cuối cùng, về ý nghĩa chính trị – xã hội, việc ban hành Luật Người có công thể hiện: Sự tri ân chính thức ở cấp quốc gia, tương xứng với vai trò của người có công trong lịch sử đất nước;

Tóm lại sự cần thiết đưa Pháp lệnh Người có công với cách mạng thành Luật :

– Là bước đi tiếp theo trong chính sách “đền ơn đáp nghĩa”, góp phần đền ơn đáp nghĩa toàn diện hơn, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, mang tính biểu tượng mạnh mẽ về đạo lý.

– Đảm bảo quyền lợi của người có công và phát huy giá trị đạo đức của dân tộc. Tạo động lực tinh thần to lớn cho lực lượng thương binh, cựu chiến binh, thân nhân liệt sỹ tích cực cống hiến cho đất nước.

-Giúp xây dựng khối đại đoàn kết, củng cố niềm tin vào chính sách của Đảng và Nhà nước .

Huy Hà