(DHVO). Nhân kỷ niệm 72 năm ngày sinh Lưu Quang Vũ (17/4/1948 – 17/4/2020), donghanhviet.vn trân trọng giới thiệu bài viết về góc khuất trong sự nghiệp sáng tác của Lưu Quang Vũ. Những tư liệu dưới đây do PGS. TS. Lưu Khánh Thơ, em giái Nhà thơ Lưu Quang Vũ cung cấp cho tác giả
Cuộc sống của nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ tuy ngắn ngủi (1948 -1988), nhưng ông đã đóng góp rất lớn cho sự nghiệp văn học nghệ thuật nước nhà, với gần 10 tập thơ, truyện ngắn và hơn 53 vở kịch sân khấu, được hàng trăm đoàn nghệ thuật trong cả nước dàn dựng; tạo nên hiện tượng sân khấu, làm chấn động dư luận những năm đầu đất nước đổi mới. Các nhà nghiên cứu phê bình đánh giá: “Ông là nhà viết kịch xuất sắc của thời kỳ hiện đại”. Ông đã được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 2000) – là người trẻ tuổi nhất trong số những người được giải thưởng cao quý này.
Lưu Quang Vũ nổi tiếng trên văn đàn rất sớm, với tập thơ “Hương cây – Bếp lửa” (in chung cùng Bằng Việt) khi đó ông mới 17 tuổi. Trong nhật ký của ông, chúng tôi phát hiện nhiều bài thơ, vở kịch ông sáng tác khi lên mười.
Dù đã “tạo nên cơn chấn động trong sân khấu khấu Việt Nam” nhưng theo nhà thơ Vũ Quần Phương, về lâu dài, sự đóng góp về thơ của Lưu Quang Vũ còn lớn hơn về kịch (theo “Lưu Quang Vũ – hồn thơ đắm đuối, trong tập “Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi”, NXB Hội Nhà văn, 2013). Trong khối tài liệu đồ sộ của Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã được gia đình hai tác giả tặng cho Trung tâm Lưu trữ Quốc gia có nhiều bài thơ của Lưu Quang Vũ chưa được công bố rộng rãi. Nhà thơ Vũ Quần Phương kể, sau ngày Lưu Quang Vũ mất vì tai nạn giao thông, ông tới thăm và được gia đình cho xem các tư liệu, ghi chép của Lưu Quang Vũ. “Tôi đã đi từ sự bất ngờ tới sửng sốt! Bất ngờ vì Lưu Quang Vũ còn quá nhiều thơ chưa được công bố. Nhưng sửng sốt là khi tôi được đọc bản thảo tập “Cuốn sách xếp lầm trang” gồm 22 bài mà tôi cho rằng là tập thơ hay nhất của Vũ”. Nhà thơ Vũ Quần Phương cho biết thêm, tiếp xúc với di cảo thơ của Lưu Quang Vũ, ông thấy một cách làm thơ khác hẳn: “Bình thường các nhà thơ viết các bài thơ và khi muốn thì lựa chọn vào một tập. Còn Vũ thì khác, anh ấy đóng sẵn một tập thơ, đặt tên cho nó và viết các bài thơ cho tập đó. “Cuốn sách xếp lầm trang” là một điển hình của lối làm thơ đặc biệt đó”.
PGS. TS văn học Lưu Khánh Thơ cho tôi biết, tập thơ này được viết khoảng năm 1971 – 1972. “Đó là thời gian rất khó khăn trong cuộc đời anh Vũ. Một thanh niên 24 tuổi xuất ngũ đúng thời điểm không khí cuộc kháng chiến chống Mỹ đang hừng hực. Trở về không nghề nghiệp, gia đình thì mỗi người một nơi vì sơ tán… Đó là những hoàn cảnh khách quan của cuộc sống, cộng hưởng với những diễn biến tâm lý riêng của anh đã thai nghén ra 22 bài trong tập “Cuốn sách xếp lầm trang”.
Những người bạn trong cuộc đời và bạn nghề của Lưu Quang Vũ khi được đọc tập thơ đều có chung cảm xúc bất ngờ bởi họ thấy một Lưu Quang Vũ ít được biết tới. Những bài thơ như “Người con giai đến phòng em chiều thu”; “Đêm đông chí, uống rượu với bác Lâm, bác Khánh, nói về những cuộc chia tay thời loạn”. “Cuốn sách xếp lầm trang”… thể hiện một tâm trạng cô đơn, cay đắng và mang nhiều ý nghĩa bế tắc trong cuộc sống. Nhưng cũng chính ở đây, Lưu Quang Vũ đã viết với sự chân thành cao nhất. Nhà thơ Vũ Quần Phương cho rằng “Người đọc cảm nhận được một trái tim trần trụi nhoi nhóp đập sau nét chữ mảnh mai như chữ con gái. Chưa bao giờ tôi thấy thơ Lưu Quang Vũ chân thành với mình đến tàn nhẫn như ở tập thơ này”.
Cho tới nay, gia đình nhà thơ Lưu Quang Vũ không thể xác định được tập thơ đã từng được gửi in ở đâu chưa hay Lưu Quang Vũ chỉ viết cho riêng mình và để đó. Vẫn theo nhà thơ Vũ Quần Phương “Lưu Quang Vũ đã viết tất cả những gì đang có trong mình lên giấy và thành thơ. Anh không cần quan tâm những điều đó có phù hợp với thời cuộc hay không; không gửi đăng ở đâu. Anh viết cho anh thôi, nhu cầu cho riêng anh. Nhưng anh tin rằng, sẽ có lúc tập thơ được đăng vì nó hay”.
Sinh thời, Lưu Quang Vũ có một tuyên ngôn nghệ thuật riêng: “Cảm xúc của người nghệ sĩ không được ngăn cản và kiềm chế, khi nó đến phải để cho nó phát triển hoàn toàn”. Và với những bài thơ trong “Cuốn sách xếp lầm trang”, ông đã chứng minh tuyên ngôn của mình một cách rõ ràng nhất. Có lẽ đó là nhân cách con người và cũng là nhân cách thơ Lưu Quang Vũ.
Mới đây, nhà báo Nguyễn Thế Khoa, hiện là Tổng Biên tập tạp chí Văn Hiến (thuộc Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc) công bố bài thơ “Trò chuyện với bến sông” trên facebook của mình. Bài thơ mới phát hiện này được Lưu Quang Vũ viết khi mới ngoài 20 tuổi, chưa được in ở đâu.
Cao Thâm.
TRÒ CHUYỆN VỚI BẾN SÔNG
Lưu Quang Vũ
Dòng sông phì nhiêu cuồn cuộn chảy phía xa
Ta lâu lắm mới về nằm trên bãi
Áp xuống đất nồng, mùi bùn, mùi cứt chim, mùi cỏ dại
Bụi thài lài, cây thòm bóp, khóm dền cơm
Cỏ ấu lêu đêu nụ trắng đung đưa
Ôi cái bến sông của tuổi thơ ta như một xứ xa xôi đầy bí mật
Gọng vó cứ nhìn ta ngơ ngác
Cứ miệt mài xây tổ nhé hỡi kiến đen
Nơi đây ta thuộc trên bùn từng vết chân chim
Thuộc gió những mùa vịt trời đẻ trứng
Bay từng bầy qua như trận mưa rào
Sẻ đồng, bồ nông, giang, dẻ vẫn lao xao
Con cuốc lủi vẫn như xưa nhút nhát
Con mài mại, con rô phi, con cá tép
Cùng bầy đuôi cờ bơi đi như trẩy hội thủy cung
Ôi đây rồi
Chuồn chuồn kim, chuồn chuồn kim
Thân mỏng manh yếu đuối
Xinh đẹp và kiêu kỳ như cô bạn tuổi thơ
Mười bốn tuổi ta thầm yêu đắm đuối
Nhưng chẳng nói ta như chàng dế trũi
Như sau mưa rào tổ mối đã tan hoang
Nhưng mối hãy về đây xây lại tổ
Cả ễnh ương, cả chẫu chàng đó nữa
Có bao giờ ta phụ chúng mày đâu
Chẳng lẽ ta không nghe được tiếng chúng mày sao
Chẳng lẽ ta đã đổi thay đến thế
Bước vào đời bao rối ren, bao rầu rĩ
Chẳng lẽ ta không còn nhận ra tiếng chúng mày…
Ôi bến sông nơi buồn rượi bài ca
Hoàng hôn trăng cứ hiện ra vàng ối
Bầy đom đóm thắp đèn đi trong đêm tối
Hãy về đây với ta cả chuột đồng cả châu chấu ma
Châu chấu ma xưa ta từng hắt hủi
Dẫu xấu xí châu chấu đừng buồn tủi
Hãy về đây bạn tốt của ta ơi
Ta yếu đuối quá rồi
Ta chết mất thôi
Hỡi những tiếng rì rầm của những ngày xưa trong trắng
Hãy đến với ta, ta cần an ủi lắm
Như cuộc đời cần những chuyện thần tiên
Bầy bướm lớn bay như ánh trăng đêm
Đưa ta qua những bờ đầm cỏ dại
Qua tuổi đời qua cánh đồng xa ngái
Tới một mùa nắng chói chảy phì nhiêu…
L.Q.V 1971
