Khái quát chung
Trong những năm qua, tình trạng bạo lực học đường đã len lỏi vào trường học đã trở thành một vấn đề xã hội nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của học sinh. Phòng chống bạo lực học đường không chỉ riêng nhà trường, gia đình mà cần sự vào cuộc của toàn xã hội. Bạo lực học đường được định nghĩa là mọi hành vi có chủ ý hoặc vô ý gây tổn thương thể chất, tinh thần hoặc xúc phạm nhân phẩm người khác trong môi trường giáo dục. Trong nhóm các nạn nhân của bạo lực học đường, trẻ em khuyết tật là đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương, không chỉ bởi sự hạn chế về thể chất, giác quan hoặc trí tuệ, mà còn vì các rào cản xã hội, tâm lý và định kiến lâu đời. Bạo lực đối với trẻ khuyết tật có thể biểu hiện ở nhiều dạng: Bạo lực thể chất: đánh đập, xô đẩy, hành hạ. Bạo lực tinh thần: chế giễu, miệt thị, cô lập. Bạo lực tình cảm hoặc lời nói: xúc phạm về khiếm khuyết, năng lực học tập. Bạo lực mạng: lan truyền hình ảnh, clip xúc phạm, đe dọa qua Internet. Đối với học sinh khuyết tật, các hình thức bạo lực thường tinh vi, kéo dài và khó phát hiện hơn.
Phòng chống bạo lực học đường cho trẻ khuyết tật không chỉ là trách nhiệm của ngành giáo dục, mà còn là nghĩa vụ của toàn xã hội trong việc bảo đảm quyền con người, quyền trẻ em và quyền bình đẳng của người khuyết tật những giá trị cốt lõi của một xã hội nhân văn, công bằng và phát triển bền vững. Luật Người khuyết tật năm 2010, người khuyết tật là người bị khiếm khuyết một hoặc nhiều bộ phận cơ thể hoặc chức năng bị suy giảm, dẫn đến hạn chế khả năng lao động, sinh hoạt, học tập. Trẻ khuyết tật có thể bao gồm: Trẻ khuyết tật vận động; Trẻ khiếm thính, khiếm thị; Trẻ khuyết tật trí tuệ, rối loạn phổ tự kỷ; Trẻ đa khuyết tật. Các em thường gặp khó khăn trong giao tiếp, học tập, nhận thức và hòa nhập xã hội, do đó rất dễ trở thành nạn nhân của hành vi bạo lực hoặc phân biệt đối xử.
(Ảnh minh họa lớp học chuyên biệt cho trẻ khuyết tật – Nguồn TTXVN)
Bạo lực học đường ở trẻ em khuyết tật đáng báo động
Tình trang phân biệt đối xử, không cho tham gia hoạt động chung, tước bỏ cơ hội học tập. Trẻ em được quyền được bảo vệ khỏi bạo lực, bị bỏ rơi, bị xâm hại, được chăm sóc và giáo dục; được sống trong môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, không có bạo lực đây các quyền và của trẻ em và trách nhiệm chung của hệ thống chính trị và toàn xã hội đã được ghi nhận trong Luật trẻ em năm 2016, Luật giáo dục năm 2019. Cũng theo Luật Người khuyết tật 2010 thì người khuyết tật có quyền học tập hòa nhập, được tôn trọng và không bị phân biệt đối xử. Công ước Liên hợp quốc về quyền của người khuyết tật (CRPD) và Công ước về quyền trẻ em (CRC) mà Việt Nam là thành viên, đều yêu cầu quốc gia bảo đảm môi trường giáo dục không kỳ thị và không bạo lực đối với trẻ khuyết tật.
Nhiều nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy tình trạng bạo lực học đường vẫn diễn ra ở mức đáng báo động. Đối với học sinh khuyết tật, các hình thức bạo lực thường tinh vi, kéo dài và khó phát hiện hơn. Theo khảo sát nhanh của Trung tâm Giáo dục và Phát triển với 426 học sinh THCS trên địa bàn Hà Nội trong tháng 9-2023, có tới 69% số học sinh từng bị người khác trêu chọc hoặc bình luận tiêu cực về ngoại hình. Gần 70% học sinh khuyết tật từng trải qua ít nhất một lần bị trêu chọc, miệt thị hoặc cô lập tại trường học. 40% phụ huynh cho rằng con mình bị đối xử không công bằng. Nhiều em bỏ học giữa chừng do sợ bị bạo lực hoặc cảm thấy “không thuộc về nơi đó”.
Dưới đây là một số nguyên nhân
Tâm lý định kiến xã hội và kỳ thị là nguyên nhân chính dẫn đến bạo lực học đường đối với trẻ khuyết tật. Bởi tâm lý định kiến xem trẻ khuyết tật là “khác biệt”, “thiếu năng lực” đã trở thành nếp nghĩ trong nhiều người, từ đó vô hình chung tạo thành định kiến không đáng có đối với trẻ khuyết tật. Kỳ thị là hành vi được luật nghiêm cấm nhưng vẫn còn diễn ra và không đơn giản để một sớm, một chiều có thể chấm dứt được. Hiện nay không phải nhà trường, lớp học chuyên biệt nào cũng có cơ sở vật chất tốt, phù hợp với trẻ khuyết tật, thầy cô có kỹ năng, kinh nghiệm và phương pháp giáo dục hòa nhập, kỹ năng ứng xử đối với trẻ khuyết tật còn ít thận chí là chuyên môn kỹ năng chưa đáp ứng yêu cầu. Chưa truyền thông và giáo dục cho các em học sinh kỹ năng ứng xử chuẩn mực, cảm thông, chia sẻ, giúp đỡ bạn học khuyết tật dẫn đến có hành vi trêu chọc, xa lánh, kỳ thị. Một vấn đề nữa là hiện nay vẫn còn thiếu cơ chế giám sát, phản ánh khi bị bạo lực, nhiều em không biết hoặc không dám tố giác. Chính vì vậy cần
Đề suất một số giải pháp
Hoàn thiện cơ chế pháp lý và chế tài để xử lý hành vi bạo lực học đường. Bổ sung quy định cụ thể về phòng chống bạo lực đối với học sinh khuyết tật trong Luật Giáo dục và các nghị định hướng dẫn. Quy định rõ trách nhiệm của hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm và cơ quan quản lý giáo dục khi xảy ra bạo lực học đường. Thiết lập đường dây nóng, hòm thư tố cáo bảo mật, giúp học sinh và phụ huynh dễ dàng phản ánh. Mỗi trường học cần có quy trình xử lý bạo lực rõ ràng, minh bạch, kèm biện pháp kỷ luật và giáo dục phù hợp. Cơ quan quản lý giáo dục cần thường xuyên thanh tra, giám sát, công khai kết quả xử lý để răn đe và phòng ngừa.
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức xã hội và giáo dục cộng đồng về quyền của người khuyết tật. Quan tâm đúng mức đến giáo dục pháp luật về phòng chống bạo lực học đường trong đó có các chủ đề, sinh hoạt ngoại khóa sinh động, dễ hiểu, dễ nắm bắt phù hợp với trẻ em đặc biệt là trẻ khuyết tật. Đưa nội dung giáo dục nhân quyền, bình đẳng và tôn trọng sự khác biệt vào chương trình học phổ thông. Tổ chức các hoạt động giao lưu, kết nối học sinh khuyết tật và học sinh không khuyết tật nhằm tăng sự đồng cảm, chia sẻ, giúp đỡ, bạn giúp bạn, bạn cùng tiến bộ.
Đào tạo và bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên kiến thức về pháp luật phòng chống bạo lực học đường, kỹ năng giáo dục hòa nhập và kỹ năng xử lý tình huống bạo lực cho trẻ khuyết tật. Nhà trường nên có cán bộ tâm lý học đường để hỗ trợ trẻ bị bạo lực, đặc biệt là trẻ khuyết tật. Xây dựng bộ quy tắc ứng xử nghề nghiệp gắn với đạo đức, nhân văn và tôn trọng sự khác biệt.
Xây dựng môi trường học đường thân thiện, hòa nhập, cải thiện cơ sở vật chất: lối đi dốc, nhà vệ sinh, thiết bị hỗ trợ nghe nhìn, bảng chữ nổi, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào giảng dạy cho trẻ khuyết tật…Phát triển mô hình trường học hạnh phúc, nói không bạo lực, không kỳ thị với sự tham gia của học sinh, giáo viên và cộng đồng. Khuyến khích học sinh làm bạn đồng hành, hình thành các “câu lạc bộ bạn tốt, bạn đồng hành cùng trẻ khuyết tật”.
Tạm kết
Phòng chống bạo lực học đường đối với trẻ khuyết tật không chỉ là yêu cầu pháp lý, không chỉ là trách nhiệm của nhà trường, gia đình mà là của toàn xã hội. Mỗi hành vi, lời nói, thái độ của thầy cô, bạn bè và cộng đồng đều có thể giúp trẻ khuyết tật cảm nhận được sự tôn trọng và yêu thương, chia sẻ và được hòa nhập với xã hội tốt hơn. Hướng tới một môi trường học đường an toàn, hòa nhập, nhân ái chính là nền tảng vững chắc để mọi trẻ em được phát triển toàn diện, hạnh phúc.
Luật sư Nguyễn Văn Nguyên
Trung tâm Trợ giúp pháp lý Đồng Hành Việt, Tạp chí điện tử Đồng Hành Việt.
