Lễ giỗ Đức Thánh Trần tại Ninh Bình không chỉ là nghi lễ tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc, mà còn là dịp tôn vinh tinh hoa ẩm thực vùng đồng bằng sông Hồng. Mâm cỗ dâng Thánh – kết tinh từ bàn tay khéo léo và tấm lòng thành kính của nghệ nhân – mang đậm hương vị quê hương, truyền tải câu chuyện đất và người vùng Thiên Trường.
Đền Trần cùng chùa Phổ Minh là cụm di tích tiêu biểu, mang giá trị đặc biệt trong hệ thống di sản văn hóa thời Trần ở Ninh Bình cũng như cả nước. Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng nơi đây là di tích quốc gia đặc biệt; hai năm sau, Lễ hội Đền Trần Nam Định (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) tiếp tục được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Các đại biểu cùng nhân dân và du khách thập phương thực hiện nghi lễ dâng hương
Mỗi độ tháng Tám âm lịch, trong tiết trời thu, dòng người hành hương lại nô nức trở về Đền Trần để dự lễ giỗ Đức Thánh Trần – vị anh hùng dân tộc được nhân dân tôn kính như một bậc thánh. Dẫu năm nay thời tiết mưa lũ gây nhiều trở ngại, nhưng hàng nghìn người dân và du khách vẫn thành tâm tìm về. Trong không gian khói hương bảng lảng, tiếng chuông chùa Phổ Minh ngân xa hòa cùng bước chân trẩy hội, lòng người hướng về quá khứ, tưởng nhớ công đức các vị vua và tướng lĩnh triều Trần – những người đã làm nên ba lần chiến thắng quân Nguyên Mông.
Hình ảnh mâm cỗ được các nghệ nhân chuẩn bị dâng đức Thánh Trần.
Từ tờ mờ sáng, vợ chồng ông bà Vân đã có mặt tại Đền Trần để dâng lễ: “Dù hôm nay mưa nhỏ nhưng chúng tôi vẫn đi, đi lễ đầu thu mà có mưa cũng là may mắn,” ông chia sẻ. Năm nào cũng về dự lễ giỗ Đức Thánh Trần, đến nay đã hơn mười mươi năm. “Năm nay phần lễ vẫn trang trọng, nhưng trò hội thì ít hơn so với năm ngoái. Trước đây còn có kéo co, vật, đan lát… nay chủ yếu là nghi lễ,” bà Vân kể.
Cũng theo ông Vân, “năm nay mưa lũ nhiều đi lại có phần khó khăn nhưng miễn là đường đi được, gia đình tôi vẫn về lễ đều đặn. Năm nào cũng đi, coi như thành thói quen rồi”, ông cười nói.
Một trong những điểm nhấn đặc sắc của lễ hội năm nay là mâm cỗ dâng Đức Thánh Trần, nơi hội tụ tinh hoa ẩm thực vùng đồng bằng sông Hồng. Ông Nguyễn Văn Thư, nguyên Giám đốc Bảo tàng Nam Định, lý giải: “Trong văn hóa dân tộc, việc dâng sản vật lên vua – hay còn gọi là ‘kiến vua’ – không chỉ là tri ân công lao của bậc minh quân, mà còn thể hiện sự trù phú, phong phú của sản vật quê hương. Mâm cỗ dâng Đức Thánh Trần hôm nay tiếp nối tinh thần ấy. Mỗi món ăn là một câu chuyện về đất và người vùng Thiên Trường, vừa là thổ sản, vừa là ký ức văn hóa được truyền từ đời này sang đời khác.”
Đoàn rước cỗ
Mâm cỗ dâng Thánh năm nay được chuẩn bị bởi hơn 100 nghệ nhân, là sự kết tinh của bàn tay khéo léo và tấm lòng thành kính. Từ cá úp chậu – món ăn đặc trưng trong lễ giỗ, đến nem Ninh Lộc, chuối om đậu, tất cả đều được chế biến theo công thức truyền thống, mang đậm hương vị đồng quê. Mỗi món ăn, mỗi mâm cỗ không chỉ là nghi lễ dâng Thánh, mà còn là cách người dân gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa ẩm thực dân gian, đồng thời tạo dấu ấn đặc biệt cho du khách khi tham dự lễ hội.
Tiết mục múa lân, sư rồng.
Không chỉ là nơi tưởng niệm, lễ hội Đền Trần còn là dịp để tôn vinh, quảng bá giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của vùng đất nhà Trần. Việc kết hợp ẩm thực truyền thống với du lịch tâm linh đang mở ra hướng đi mới – vừa gìn giữ bản sắc, vừa tạo sức hút cho du khách khi đến với Ninh Bình, trung tâm của không gian văn hóa Trần.
“Chúng tôi tin rằng khi ẩm thực được kết hợp cùng di sản, cùng lễ hội, đó sẽ là chuỗi trải nghiệm hấp dẫn, giúp mọi người hiểu hơn về lịch sử và con người vùng đất Trần”, đại diện Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực tỉnh Ninh Bình chia sẻ. “Dù còn nhiều khó khăn, nhưng đây là niềm tự hào chung của những người con quê hương về giá trị văn hóa và lịch sử dân tộc.”
Tiết mục trống hội
Không khí lễ hội thêm phần linh thiêng trong những giờ phút chiều tà, khi hương trầm vẫn lan tỏa, tiếng trống hội vang vọng, và ánh sáng mờ ảo từ hàng nghìn ngọn nến chiếu rọi sân đền. Người dân lặng lẽ dâng lễ, gửi gắm tấm lòng thành kính đến Đức Thánh Trần – biểu tượng cho sức mạnh, trí tuệ và lòng yêu nước của dân tộc Việt Nam.
Lễ hội Đền Trần không chỉ là nghi thức tri ân lịch sử, mà còn là diễn đàn văn hóa sống động, nơi trải nghiệm tâm linh, thưởng thức ẩm thực truyền thống và kết nối cộng đồng. Mỗi năm, dòng người về hội, mỗi mâm cỗ dâng Thánh, từng câu chuyện về nghệ nhân, thợ thủ công, từng bước chân trẩy hội… đều góp phần giữ gìn hồn quê, phát huy giá trị văn hóa Trần mà bao thế hệ người dân Thiên Trường luôn tự hào gìn giữ.
Song Hồng
