…Truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc lấp đầy khoảng trống pháp luật cho người khuyết tật bằng cách tuyên truyền, phổ biến chính sách, nâng cao nhận thức xã hội, thay đổi hành vi tiếp cận và sử dụng thông tin của công chúng, thúc đẩy sự hòa nhập và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người khuyết tật. Tạo kênh kết nối giữa người khuyết tật với các cơ quan chức năng và cộng đồng, thúc đẩy việc thực thi pháp luật hiệu quả. Thông qua đó, truyền thông không chỉ thông tin về quyền lợi mà còn phát hiện và tôn vinh đúng giá trị của người khuyết tật, đảm bảo họ được đối xử công bằng góp phần xây dựng xã hội phát triển…
- Khoảng trống pháp luật và thực tiễn
Khoảng trống pháp luật và thực tiễn là tình trạng thiếu vắng các quy định pháp luật, hoặc sự chưa rõ ràng, mâu thuẫn, không đồng bộ trong các văn bản quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành, dẫn đến khó khăn hoặc bất cập trong việc áp dụng vào thực tiễn. Cụ thể:
(i) Sự thiếu hụt các quy định chung do những vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội, nhưng pháp luật chưa có quy định để điều chỉnh hoặc đã có quy định nhưng thiếu các quy định chi tiết để hướng dẫn thi hành.
(ii) Trong văn bản pháp luật các thuật ngữ, khái niệm pháp lý được sử dụng chưa rõ ràng, dễ dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau, thậm chí có những quy định mâu thuẫn giữa các quy định trong cùng một văn bản hoặc giữa các văn bản pháp luật khác nhau.
(iii) Các quy định pháp luật có thể không theo kịp sự phát triển của đời sống xã hội hoặc không đồng bộ với các quy định liên quan, tạo ra những “khoảng trống” mà các cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân chưa thể áp dụng vì không có căn cứ pháp lý.
(iv) Khi có khoảng trống pháp luật, cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân gặp khó khăn trong việc xác định cơ sở pháp lý để hoạt động hoặc giải quyết, xử lý các vụ việc phát sinh trong tế.
(v) Khoảng trống pháp luật có thể dẫn đến việc áp dụng pháp luật tùy tiện, không công bằng, gây ra những bất công hoặc lúng túng trong giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Việc thiếu quy định hoặc không có cách xử lý rõ ràng sẽ làm gia tăng các mâu thuẫn, bất bình đẳng trong xã hội.
(vi) Trong môi trường thiếu vắng quy định pháp luật hoặc chưa rõ ràng, các hành vi tiêu cực, lạm dụng hoặc lợi dụng kẽ hở pháp luật có thể xảy ra, gây khó khăn cho việc kiểm soát của các cấp chính quyền, làm thiệt hại đến tài sản của nhà nước, cơ quan, tổ chức và cá nhân.
- Nguyên nhân dẫn đến khoảng trống pháp luật và thực tiễn
Khoảng trống pháp luật và thực tiễn xảy ra là do pháp luật chưa theo kịp sự phát triển của xã hội, thiếu các quy định cụ thể hoặc quy định không phù hợp, cùng với sự yếu kém trong ý thức chấp hành pháp luật của một số cá nhân, tổ chức, và thiếu cơ chế giám sát, xử lý vi phạm hiệu quả. Bao gồm:
(i) Sự phát triển nhanh chóng của xã hội do công nghệ và các quan hệ xã hội mới xuất hiện nhanh hơn luật pháp, tạo ra những vấn đề chưa được pháp luật điều chỉnh. Các quy định pháp luật chưa theo kịp những diễn biến thực tế, khiến cho nhiều tình huống không có văn bản quy phạm pháp luật tương ứng để xử lý.
(ii) Do thiếu sót trong quá trình xây dựng pháp luật, có thể do lỗi trong soạn thảo, thẩm định hoặc do thiếu nguồn lực, dẫn đến quy định không bao quát hết mọi trường hợp có thể xảy ra.
(iii) Các văn bản pháp luật có thể chung chung, khó hiểu, thậm chí mâu thuẫn với nhau, gây khó khăn trong việc áp dụng trên thực tiễn.
- Biện pháp khắc phục
(i) Hoàn thiện hệ thống pháp luật, thường xuyên rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để bắt kịp với sự phát triển của đời sống xã hội. Đồng thời các cơ quan chức năng phải nâng cao chất lượng soạn thảo, ban hành văn bản pháp luật, chú trọng tính rõ ràng, khả thi và bao quát của quy định.
(ii) Tăng cường nghiên cứu, dự báo pháp luật để chủ động phát hiện, đánh giá và lấp đầy các khoảng trống trước khi chúng phát sinh trên thực tế, không để khoảng trống pháp luật, vướng mắc, bất cập trong tổ chức triển khai.
(iii) Truyền thông góp phần quan trọng trong việc truyền đạt, giải thích, hướng dẫn việc thực hiện luật pháp, đóng vai trò kết nối, phản ánh thực tiễn, giúp lấp đầy khoảng trống pháp luật bằng cách tạo diễn đàn cho người dân, doanh nghiệp góp ý kiến, đề xuất chính sách mới, phản biện các quy định pháp luật hiện hành. Hoạt động truyền thông hiệu quả sẽ nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
- Khoảng trống pháp luật và thực tiễn đối với người khuyết tật
Khoảng trống pháp luật và thực tiễn đối với người khuyết tật là sự thiếu sót trong các quy định pháp luật về người khuyết tật và việc thực thi các chính sách, biện pháp hỗ trợ, bảo vệ người khuyết tật chưa đồng bộ, không hiệu quả dẫn đến bất cập, nếu không bổ sung, sửa đổi thì khó có thể áp dụng trong thực tế. Cụ thể:
(i) Pháp luật có các quy định chung về người khuyết tật, nhưng việc thực thi quyền cơ bản của họ còn nhiều bất cập. Chưa có quy định cụ thể, chi tiết về các lĩnh vực hỗ trợ, đảm bảo sự đồng bộ và tính khả thi. Các quy định về xác định mức độ khuyết tật, thủ tục hành chính phức tạp, mức hỗ trợ chưa tương xứng, thiếu các quy định về nhà ở, giáo dục, việc làm và chưa quy định các biện pháp để phòng ngừa kỳ thị, đảm bảo hòa nhập xã hội toàn diện cho người khuyết tật.
(ii) Các quy định của pháp luật chưa bao quát hết các nhóm người khuyết nữ, người khuyết tật ở vùng sâu, vùng xa; thiếu các quy định về trách nhiệm của gia đình, xã hội trong việc hỗ trợ, chăm sóc trẻ em khuyết tật, người khuyết tật nặng, người đa khuyết tật.
(iii) Pháp luật chưa quy định về cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi chính sách đối với người khuyết tật, dẫn đến khó khăn trong việc kịp thời phát hiện, giải quyết các vấn đề phát sinh và nâng cao hiệu quả trên thực tế.
(iv) Khó khăn tiếp cận thông tin, hiện nay có một tỷ lệ đáng kể người dân (bao gồm cả người khuyết tật) chưa biết đến các quy định của pháp luật liên quan đến người khuyết tật, do đó họ không biết hoặc không sử dụng được quyền lợi và nghĩa vụ của mình.
(v) Việc bố trí ngân sách để thực hiện chính sách về người khuyết tật, phòng ngừa giảm thiểu khuyết tật, hỗ trợ người khuyết tật trong giáo dục, dạy nghề, việc làm, tiếp cận công cộng còn rất nhiều hạn chế. Người khuyết tật còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận giáo dục, phục hồi chức năng, dẫn đến hạn chế khả năng hòa nhập cộng đồng và tự lập.
(vi) Chính sách về người khuyết tật chưa được lồng ghép vào các chính sách phát triển kinh tế – xã hội chung, khiến họ chưa được hưởng đầy đủ quyền lợi. Quyền tiếp cận dịch vụ y tế và phục hồi chức năng là một trong những quyền quan trọng của người khuyết tật đã được quy định, nhưng nội dung này mới chỉ dừng lại ở chủ trương, chính sách mà chưa có nhiều quy định cụ thể để người khuyết tật có thể tiếp cận. Các dịch vụ chăm sóc y tế ở các vùng sâu, vùng xa còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến việc phòng ngừa, phát hiện, can thiệp sớm và phục hồi chức năng cho người khuyết tật và gia đinh họ.
(vii) Chính sách về quyền có việc làm, bảo đảm thu nhập chưa hợp lý, người khuyết tật luôn phải đối diện với khó khăn tìm kiếm việc làm. Mặc dù pháp luật nghiêm cấm, nhưng trong thực tế thái độ khinh thường, thiếu tôn trọng người khuyết tật vẫn tồn tại làm ảnh hưởng đến quyền tham gia và hòa nhập của người khuyết tật.
- Vai trò của truyền thông cho người khuyêt tật
Truyền thông có vai trò quan trọng truyền tải thông tin, kết nối cộng đồng, thúc đẩy giáo dục, giải trí, kinh doanh, phổ biến pháp luật, điều tiết hành vi và củng cố chuẩn mực xã hội. Đặc biệt, truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc lấp đầy khoảng trống pháp luật cho người khuyết tật bằng cách tuyên truyền, phổ biến chính sách, nâng cao nhận thức xã hội, thay đổi hành vi tiếp cận và sử dụng thông tin của công chúng, thúc đẩy sự hòa nhập và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người khuyết tật. Tạo kênh kết nối giữa người khuyết tật với các cơ quan chức năng và cộng đồng – xã hội, thúc đẩy việc thực thi pháp luật hiệu quả. Thông qua đó, truyền thông không chỉ thông tin về quyền lợi mà còn phát hiện và tôn vinh đúng giá trị của người khuyết tật, đảm bảo họ được đối xử công bằng góp phần xây dựng xã hội phát triển.
Nhiệm vụ chủ yếu của truyền thông
(i) Tuyên truyền, phổ biến về các dịch vụ hỗ trợ, các nguồn trợ giúp, tham gia huy động các nguồn lực để giải quyết các vấn đề của người khuyết tật chưa được hòa nhập vào đời sống xã hội. Công tác truyền thông có tác dụng làm cho cộng đồng biết được những khó khăn của người khuyết tật, làm thay đổi suy nghĩ, cách ứng xử chuẩn mực và nhận thức đúng đắn về khả năng, đóng góp của người khuyết tật, tạo điều kiện cho họ tự tin vươn lên hòa nhập cộng đồng.
(ii) Truyền thông góp phần tích cực để cộng đồng hiểu rõ hơn về người khuyết tật, xóa bỏ định kiến và sự kỳ thị, tạo môi trường hòa nhập. Việc đưa hình ảnh người khuyết tật có nhân phẩm và được tôn trọng lên các phương tiện truyền thông có tác dụng làm thay đổi nhận thức xã hội theo hướng tích cực, tôn vinh quyền và phẩm giá của người khuyết tật thúc đẩy một xã hội công bằng, văn minh.
(iii) Đảm bảo sự tham gia của người khuyết tật trong quá trình truyền thông để thúc đẩy quyền và phẩm giá của họ. Tuyên truyền về quyền lợi và khả năng của người khuyết tật, giúp họ và gia đình hiểu rõ hơn về quyền và cách thức tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ theo quy định. Điều này làm cho người khuyết tật có cái nhìn tích cực về bản thân, giúp họ tự tin tham gia vào các hoạt động xã hội.
(iv) Vận động và xây dựng chính sách, thu thập ý kiến người dân, tạo điều kiện cho người khuyết tật và gia đình họ bày tỏ ý kiến, phản hồi về các dự thảo chính sách, giúp pháp luật gần gũi hơn với nhu cầu thực tế.
(v) Đề xuất chính sách bằng cách phản ánh các vấn đề tồn tại, những vướng mắc của pháp luật trong thực tế để vận động các cơ quan chức năng xây dựng và hoàn thiện các chính sách hỗ trợ người khuyết tật ngày một tốt hơn. Cung cấp thông tin và kết nối để người khuyết tật tiếp cận kiến thức pháp luật, hướng dẫn việc thực hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý.
(vi) Truyền thông giúp kết nối người khuyết tật với cộng đồng, các tổ chức xã hội, các cơ quan nhà nước và các nguồn lực khác, tạo điều kiện để họ nhận được sự hỗ trợ, động viên cần thiết. Thúc đẩy việc thực thi pháp luật bằng cách đưa tin về tình hình áp dụng pháp luật trên thực tế, góp phần giám sát và đánh giá hiệu quả, đồng thời thúc đẩy các hành động khắc phục kịp thời.
(vii) Khi thông tin được truyền tải nhanh chóng, đầy đủ và chính xác, truyền thông giúp tạo sự đồng thuận trong xã hội, ủng hộ việc thực thi và tuân thủ các quy định pháp luật liên quan đến người khuyết tật.
Trách nhiệm của người làm truyền thông
Trách nhiệm của người làm truyền thông cho người khuyết tật là thúc đẩy sự hòa nhập, tôn trọng quyền bình đẳng và xóa bỏ định kiến bằng cách truyền tải thông tin chính xác, nâng cao nhận thức cộng đồng, lên tiếng bảo vệ quyền lợi và tạo nội dung đa dạng giúp người khuyết tật có thể tiếp cận được với truyền thông, để họ có nhiều cơ hội hòa nhập cộng đồng và phát huy tối đa khả năng của bản thân. Cụ thể:
* Một là, truyền tải thông tin phải chính xác, tích cực và nhân văn
Sử dụng ngôn ngữ phù hợp, tránh sử dụng các từ ngữ miệt thị, xúc phạm hoặc mang tính định kiến đối với người khuyết tật. Tập trung vào khả năng và giá trị, thay vì nhấn mạnh vào khuyết tật, hãy làm nổi bật khả năng, thành tựu và giá trị của người khuyết tật trong mọi lĩnh vực của đời sống.
Chia sẻ những câu chuyện truyền cảm hứng, thông tin về người tốt, việc tốt, những câu chuyện tích cực trong đời sống về sự nỗ lực, vươn lên của người khuyết tật, của những nhà hảo tâm để lan tỏa tiếp thêm động lực cho người khuyết tật và cộng đồng, xã hội.
* Hai là, nâng cao nhận thức và xóa bỏ định kiến
Phổ biến kiến thức về khuyết tật, cung cấp thông tin chính xác về các loại khuyết tật, nguyên nhân và cách thức hỗ trợ người khuyết tật. Lan tỏa thông điệp về quyền bình đẳng nhấn mạnh quyền được đối xử công bằng, bình đẳng trong mọi hoạt động xã hội của người khuyết tật theo quy định cùa pháp luật.
Thúc đẩy sự hòa nhập, khuyến khích cộng đồng nhìn nhận người khuyết tật như những công dân bình thường, tạo môi trường thân thiện, chào đón và hỗ trợ họ tham gia vào các hoạt động chung.
* Ba là, tạo nội dung đa dạng và dễ tiếp cận
Cung cấp thông tin đa định dạng, sử dụng nhiều định dạng nội dung như video có phụ đề, âm thanh, chữ in nổi, chữ lớn, chữ có độ tương phản cao để người khuyết tật có thể tiếp cận. Thiết kế giao diện thân thiện với người khuyết tật, xây dựng website và ứng dụng có tính năng hỗ trợ người dùng khiếm thị, khiếm thính hoặc các loại khuyết tật khác.
Đảm bảo khả năng tiếp cận vật lý, khi tổ chức sự kiện, cần chú ý đến việc bố trí lối đi, phương tiện di chuyển và các thiết bị hỗ trợ để người khuyết tật có thể tham gia dễ dàng.
* Bốn là, bảo vệ quyền lợi và tiếng nói của người khuyết tật
Truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc đại diện cho tiếng nói của người khuyết tật, giúp họ bày tỏ nhu cầu, ý kiến và quyền lợi của mình. Giám sát việc thực hiện chính sách, theo dõi và phản ánh các chính sách pháp luật liên quan đến người khuyết tật, đồng thời phát hiện kịp thời và lên án các hành vi vi phạm quyền của người khuyết tật.
Kết nối với các tổ chức liên quan, phối hợp với các tổ chức của người khuyết tật và các tổ chức xã hội khác để nâng cao hiệu quả hỗ trợ.
Điều kiện của người làm công tác truyền thông
Điều kiện của người làm công tác truyền thông bao gồm các kỹ năng cốt lõi như giao tiếp, sáng tạo nội dung, sử dụng mạng xã hội, phân tích và xử lý khủng hoảng truyền thông, cùng với việc sở hữu kiến thức về các nền tảng truyền thông số và ngoại ngữ. Ngoài ra, khả năng thích ứng nhanh với môi trường làm việc thay đổi và năng lực làm việc nhóm cũng là những yếu tố quan trọng.
*Yêu cầu về kỹ năng của người làm truyền thông
(i) Kỹ năng giao tiếp và đàm phán là khả năng diễn đạt ý tưởng rõ ràng, xây dựng mối quan hệ tốt với các bên liên quan. Sáng tạo nội dung và kỹ năng viết, có khả năng tạo ra các nội dung hấp dẫn, phù hợp với nhiều nền tảng truyền thông khác nhau và kỹ năng biên tập hình ảnh, video.
(ii) Thành thạo công nghệ số, hiểu biết sâu rộng và sử dụng được các nền tảng mạng xã hội, công cụ quản lý nội dung số và các công cụ hỗ trợ truyền thông khác. Có năng lực đánh giá tình huống, xây dựng các chiến lược truyền thông hiệu quả và có khả năng xử lý các khủng hoảng truyền thông bất ngờ. Kỹ năng tổ chức và làm việc nhóm là khả năng lên kế hoạch, phân bổ công việc và phối hợp chặt chẽ với các thành viên trong nhóm và đơn vị.
* Yêu cầu về kiến thức và thái độ của người làm truyền thông
(i) Kiến thức chuyên ngành la hiểu biết về lĩnh vực truyền thông, marketing, quan hệ công chúng và các phương pháp tiếp cận khách hàng mục tiêu. Thành thạo ngoại ngữ là một lợi thế lớn, đặc biệt trong việc tiếp cận các nguồn thông tin quốc tế và mở rộng phạm vi truyền thông.
(ii) Khả năng thích ứng và linh hoạt, nhanh chóng điều chỉnh kế hoạch, phương thức làm việc để phù hợp với xu hướng thay đổi của thị trường truyền thông và nhu cầu của khách hàng. Tư duy phản biện luôn biết quan sát, học hỏi từ người khác và có khả năng đưa ra những góc nhìn mới mẻ, hiệu quả cho các hoạt động truyền thông.
* Phẩm chất đạo dức của người làm truyền thông
(i) Phẩm chất đạo đức của người làm truyền thông là sự trung thực, trách nhiệm, khách quan và tôn trọng sự đa dạng, đồng thời phải có đạo đức nghề nghiệp để tránh xung đột lợi ích và sử dụng thông tin một cách trung thực. Tiêu trí đầu tiên là cung cấp thông tin phải chính xác, không xuyên tạc, bóp méo sự thật, nhận thức rõ trách nhiệm đảm bảo thông tin truyền tải có ích để xây dựng xã hội phát triển, truyền đạt thông tin không thiên vị, không phân biệt đối xử với các nhóm người khác nhau trong xã hội.
(ii) Giữ bí mật thông tin cá nhân của người khác và không được sử dụng thông tin nhạy cảm khi chưa được phép, không tạo ra nội dung phản cảm, gây tổn thương hoặc xâm phạm đến nhân phẩm, danh dự của người khác, tạo dựng niềm tin với công chúng góp phần xây dựng một môi trường truyền thông tin lành mạnh, chuyên nghiệp.
Người khuyết tật là một trong những nhóm đối tượng xã hội được đặc biệt quan tâm, Nhà nước ta đã ban hành và từng bước hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật tạo hành lang pháp lý toàn diện thực hiện mục tiêu hỗ trợ người khuyết tật trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Xuất phát từ vai trò quan trọng của truyền thông, pháp luật đã xác định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và các cá nhân trong hoạt động truyền thông nhằm hỗ trợ sự tiếp cận thông tin cho người khuyết tật.
Hỗ trợ người khuyết tật khắc phục khó khăn, hòa nhập xã hội, là trách nhiệm pháp lý không chỉ của Nhà nước mà còn là của cả cộng đồng. Đặc biệt là những người làm công tác truyền thông, thực tế đã chứng minh con đường ngắn nhất để đưa thông tin chính sách, pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp đến với người dân nói chung và với người khuyết tật nói riêng chính là truyền thông. Trong điều kiện kinh tế, xã hội ngày nay phải tạo điều kiện thuận lợi cho người khuyết tật được bình đẳng các quyền về dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và phát huy khả năng của họ để ổn định đời sống, hòa nhập cộng đồng góp phần xây dựng đất nước phồn vinh./. TVC.
Luật sư – Nhà báo Trần Văn Chương
