Thời gian qua, những nỗ lực và kết quả của Chính phủ đã đạt được rất đáng ghi nhận, được quốc tế đánh giá cao, người viết chỉ mong muốn đóng góp một số ý kiến mang tính xây dựng để công tác điều hành ngày càng hiệu quả.
Nhân dân thiếu nhà ở nhưng lại không có nhà để mua. Nhà cứ 100 triệu/m² thì dân làm sao có tiền mua được. Bao nhiêu người cần nhà nhưng giá nhà cao quá… Nếu cứ thổi giá bất động sản lên, người dân thấy giá nhà cao, cao mãi, cao quá, người dân không thể mua được – theo phát biểu của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chiều 22/9.
Tôi được báo cáo là Việt Nam đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu điện thoại di động thông minh; đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu linh kiện máy tính; đứng thứ 6 thế giới về xuất khẩu thiết bị máy tính; đứng thứ 7 thế giới về gia công phần mềm, đứng thứ 8 thế giới về thiết bị linh kiện điện tử. Đây là những con số có vẻ ấn tượng, hoành tráng, đáng tự hào, nhưng thử hỏi chúng ta đã bao giờ nhìn sâu vào bản chất những số liệu này chưa? Chúng ta đóng góp được bao nhiêu % giá trị trong đó? Hay là mình đang ở phân khúc thấp nhất của chuỗi giá trị, chủ yếu là gia công cho nước ngoài. Một cái áo bán ra mà thiết kế, vải, nhuộm, chỉ, cúc đều của người khác thì mình được bao nhiêu? Có chăng chỉ là công lao động và sự ô nhiễm môi trường? “Giá đất theo thị trường dễ bị thao túng, thổi giá” – phát biểu của Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã gây tiếng vang mạnh mẽ
Trong quá trình phát triển, nhiều nền kinh tế thường xuất hiện những nghịch lý – những mâu thuẫn giữa tăng trưởng và ổn định, giữa lợi ích trước mắt và bền vững lâu dài, chúng ta cần rút kinh nghiệm từ những nước đã phát triển đã trải qua để tổng hợp thực tiễn.
Việc nhận diện những nghịch lý này và đưa ra giải pháp điều chỉnh chính sách hợp lý là yêu cầu cấp thiết để nền kinh tế phát triển bền vững.
Định nghĩa nghịch lý nền kinh tế: là tình trạng trong đó các chỉ số phát triển cho thấy chiều hướng tích cực nhưng đồng thời lại tồn tại những mặt trái gây bất ổn.
Ví dụ các dạng nghịch lý thường gặp và nguyên nhân chủ quan sau :
Thừa nhà cao cấp nhưng người dân thiếu chỗ ở bình dân: Theo Hội Môi giới bất động sản Việt Nam (VARS), Hà Nội mỗi năm thiếu khoảng 50.000 căn hộ, theo Bộ Xây dựng mỗi năm nước ta thiếu khoảng 300.000 đơn vị nhà ở trong khi các khu biệt thự bỏ hoang 10- 20 năm rất nhiều: Nguyên nhân chủ quan là Doanh nghiệp phải chạy theo lợi nhuận ( kinh tế thị trường thì doanh nghiệp nào cũng phải như vậy), nhà bình dân lợi nhuận rất thấp, giá VLXD tăng nhanh nên DN làm nhà giá rẻ rất khó; Hơn nữa quỹ đất để xây nhà giá rẻ rất ít, thủ tục phê duyệt quá lâu.
Bơm vốn ồ ạt nhưng doanh nghiệp SME vẫn khát tiền: Theo báo cáo tài chính quý III/2025 của 27 ngân hàng niêm yết trên thị trường chứng khoán, tổng dư nợ cho vay khách hàng đạt 13,63 triệu tỷ đồng vào cuối tháng 9/2025, tăng khoảng 15% so với đầu năm – cao nhất kể từ năm 201. Bất cứ hồ sơ vay nào cũng được hợp thức với mục đích SX kinh doanh nhưng tiền dùng vào việc gì thì lại là thông tin cá nhân cần bảo mật nên không thể biết được, những doanh nghiệp lớn đa ngành nghề họ chuyên nghiệp làm hồ sơ nên vay dễ. Nguyên nhân chính là điều kiện vay SME bổ sung vốn trói buộc dòng tiền, các Ngân hàng cho vay tín chấp 500tr-1 tỷ thì phải mua bảo hiểm nhân thọ khá cao ( lãi suất tổng cho vay 12% 1 năm, bảo hiểm 8% tổng là 20%) ; Một phần cũng do chính các doanh nghiệp SME không biết “chế cháo” hồ sơ sao cho hợp lý để được duyệt.
Tăng GDP cao nhưng cuộc sống chưa cải thiện tương ứng do lạm phát nhanh: Có thể chúng ta vẫn coi trọng số lượng hơn chất lượng, thiếu tầm nhìn dài hạn. Xuất khẩu lớn, xuất siêu cao là tín hiệu tích cực nhưng thực lãi rất ít nguyên nhân : cơ cấu xuất khẩu nông sản dệt may giày dép gia công thuê, tài nguyên thô, phục vụ FDI là chính. Chứng khoán tăng nhưng doanh nghiệp làm ăn không thực sự hiệu quả;
Đầu tư FDI tăng nhưng Doanh nghiệp nội phá sản nhiều; Nguyên nhân chính sách thu hút đầu tư ồ ạt nhưng đối xử còn thiên lệch ưu ái quá nhiều cho DN ngoại so với DN nội: Ở một số tỉnh FDI được giao đất thời hạn dài, miễn thuế TMDN 5 năm, thuế nhập khẩu máy móc .. trong khi Dn nội phải trả đầy đủ, cơ quan quản lý cũng “nương tay” hơn khi DN FDI vi phạm môi trường, vi phạm tỷ lệ nội địa hoá theo cam kết nhiều năm nhưng không ai hỏi thăm.
Hậu quả hệ lụy từ những nghịch lý tạọ ra:
Tín dụng đổ vào BĐS tăng nóng làm nguy cơ bong bóng: Giá vượt xa thu nhập thực, đa số lao động mất khả năng mua nhà. Khi siết tín dụng hoặc thị trường đảo chiều lại có nguy cơ vỡ bong bóng.
Tín dụng tăng mạnh dẫn đến nợ xấu gia tăng, rủi ro cho hệ thống ngân hàng. Nợ xấu ngân hàng tăng về dài hạn: Nếu giá BĐS giảm, tài sản thế chấp mất giá ngân hàng chịu lỗ nên luôn có xu hướng tăng.
Mất cân bằng kinh tế vĩ mô: Tăng trưởng nóng (tăng GDP không phải tăng GNI: Tổng thu nhập quốc dân ví dụ tiền kiều hối và lọi nhuận của Viettel đầu tư tại Lào, Châu Phi mang về Việt Nam tính vào GNI) kéo theo lạm phát, chênh lệch giàu nghèo, bất ổn kinh tế vĩ mô, tăng nợ công, phụ thuộc FDI: Vốn vào BĐS nhưng không tạo ra năng suất thực, tồn kho nền kinh tế tăng, năng lực cạnh tranh giảm. Một trong những tiêu chí để trở thành nước phát triển là GDP đầu người gấp 3-4 lần hiện nay nên con đường của chúng ta còn gian nan (mức GDP đầu người nước phát triển 15.000 – 20.000USD 1 năm nhưng nước ta mới xấp xỉ 5000USD, Trung Quốc đạt hơn 13.000USD theo IMF)
Ô nhiễm môi trường, suy giảm tài nguyên; Phát triển đô thị nhanh dẫn tới hạ tầng quá tải, chất lượng dịch vụ công thấp, khi các Thành phố quá ô nhiễm không còn là nơi đáng sống thì “đại bàng” sẽ di cư ra nước ngoài, sức khỏe dân ảnh hưởng kéo theo giảm năng suất lao động,tăng chi phí y té.
Ô nhiễm nước kéo theo ô nhiễm đất sẽ ảnh hưởng chất lượng sản phẩm xuất khẩu, ảnh hưởng du lịch (đã từng có làn sóng khách quốc tế xui nhau không thăm Vịnh Hạ Long vì rác, không tới Mỹ Khê vì dòng nước thải chảy ra bãi tắm). Chi phí khắc phục ô nhiễm vô cùng lớn và kéo dài.
Cạnh tranh không công bằng giữa FDI với SME, giữa Dn lớn và SME. Doanh nghiệp nội thiếu vốn sẽ suy giảm tăng trưởng; Không mở rộng được sản xuất, không đầu tư đổi mới công nghệ, nguy cơ phá sản làm tăng thất nghiệp.
Làm chậm quá trình hiện đại hoá, giảm sức cạnh tranh quốc gia, ảnh hưởng đến Tăng trưởng dài hạn. Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và đời sống người dân: thu nhập, việc làm, phúc lợi. Suy giảm niềm tin của doanh nghiệp và nhà đầu tư.
Giải pháp điều chỉnh chính sách hợp lý
Để giải quyết vấn đề thiếu nhà ở bình dân cần tăng cung quỹ đất dành cho nhà bình dân:
Chính phủ lập Ban chỉ đạo Nhà ở: Thu hồi những dự án treo nhiều năm do các doanh nghiệp chưa triển khai hạ tầng gì (bồi thường hoặc đổi đất cho họ sang chỗ khác với thời hạn dài – chính sách nào cũng cần hài hòa quyền lợi doanh nghiệp) rồi đấu thầu cho các doanh nghiệp khác xây nhà ở bình dân, tránh tình trạng cứ 2 năm các tỉnh lại ra hạn cho doanh nghiệp bằng chấp thuận điều chỉnh rồi lại để “đắp chiếu” (theo Bài trên Báo Nhân dân: Cần điều chỉnh quy hoạch để hợp thức hóa gia hạn dự án “treo”).
Xem xét xây dựng quỹ nhà ở xã hội chỉ cho thuê phi lợi nhuận do Tổng Liên đoàn lao động chủ trì: không mua bán, khi hết hạn thuê vẫn còn làm công nhân thì được thuê thuê tiếp, nếu chuyển nghề thì thu hồi cho đối tượng phù hợp được thuê theo danh sách đăng ký nhu cầu.
Để giải quyết vấn đề vốn tín dụng cần tách bạch tín dụng sản xuất và tín dụng đầu cơ: Siết dòng vốn ngắn hạn vào BĐS, Hỗ trợ vay sản xuất, công nghệ. Phát triển thị trường vốn: Để doanh nghiệp huy động dài hạn thay vì lệ thuộc ngân hàng: Qũy tín dụng Nhân dân; quỹ địa phương thôn làng, họ, lớp cho chủ doanh nghiệp là thành viên vay; Bảo lãnh vay vốn: Khoán KPI cho các Hiệp hội mỗi năm phải hỗ trợ, bảo lãnh cho 10 doanh nghiệp hội viên khó khăn được vay vốn, được thu phí tư vấn từ 0.5-1% nhưng sau khi giải ngân, không được thu trước.
Để giải quyết vấn đề chất lượng GDP: Chuyển trojgn tâm từ “tăng trưởng số lượng” sang ” tăng trưởng chất lượng” Khuyến khích đổi mới công nghệ, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Tập trung nâng cao năng suất lao động và chất lượng nguồn nhân lực. Đánh giá nền kinh tế bằng nhiều phương pháp ngoài GDP, ví dụ GNI, GDP đầu người…
Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa để giảm phụ thuộc vào FDI: Cùng lúc phải thi hành 2 chính sách sau:
– Cần có bộ KPI đánh giá các Hiệp hội, nếu tổ chức nào đạt đủ tiêu chí sẽ được hỗ trợ kinh phí lớn thay vì phải hỗ trợ vô điều kiện hàng năm cho nhiều Hội. Ví dụ: KPI về đại diện chính sách ( số văn bản gửi cơ quan ban ngành, tỷ lệ phản hồi, tỷ lệ sửa đổi ) ; KPI xúc tiến thương mại ( số lượng sự kiện 1 năm, tỷ lệ có kết quả ) ; KPI về dịch vụ hội viên (số Khóa đào tạo, số lượng văn bản dự báo chính sách, số DN được bảo lãnh vay )
– Các cơ quan quản lý Sở Ban ngành quản lý doanh nghiệp trước khi thực hiện thực thi pháp luật phải có văn bản họp nhất trí từ Hiệp hội, không tự ý cưỡng chế hay sửa quy định có lợi cho một số Dn nhưng lại thiệt hại hàng trăm DN khác, quyền lợi của doanh nghiệp phải được tôn trọng, trừ trường hợp gây ô nhiễm nghiêm trọng hay đe doạ tính mạng nhiều người mới cần biện pháp khẩn cấp. ( Năm 2024- 2025 rất nhiều nhà xưởng trên đất nông nghiệp bị tháo dỡ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế tư nhân, chủ DN có cảm giác e ngại đầu tư sợ rủi ro ). Cần thận trọng áp dụng chính sách thuế cho Hộ kinh doanh phải hợp lý hợp tình, mức sống chênh lệch giữa Thành phố lớn, thành phố tỉnh lẻ nên áp dụng một chính sách khác nhau, ngưỡng doanh thu tính thuế nên có phân biệt khu vực: riêng Hà Nội và TP HCM phải gấp 2-4 lần Thành phố khác do mức sống chênh lệch.
Đảm bảo cân bằng giữa phát triển kinh tế và an sinh xã hội để không ai bị bỏ lại phía sau: nghèo cũng được đi học, chữa bệnh
Đầu tư cho y tế, giáo dục, phúc lợi xã hội Nhà nước đã và đang làm rất tốt khiến cho Nhân dân vui mừng hân hoan: Chống thực phẩm mỹ phẩm ảnh hưởng sức khỏe nhân dân, nhiều chính sách y tế vô cùng thiết thực: mở rộng bảo hiểm y tế, tiến tới miễn Viện phí, giảm tiền túi dân bỏ ra. Cựu chiến binh tham gia bảo vệ biên giới sẽ được trợ cấp hàng tháng hoặc trợ cấp một lần; Miễn học phí cho trẻ từ mầm non tới hết cấp 3; và nhiều chính sách khác.
Giảm chênh lệch vùng miền và thu nhập cũng là một chính sách đang được thực thi thành công tại Việt Nam, mỗi năm giảm 1-1.5% hộ nghèo, hỗ trợ hiệu quả vay vốn hộ gia đình qua Hội Phụ nữ địa phương, hạ tầng bản làng được đầu tư và sửa chữa liên tục.
Giải pháp cuối : Hoàn thiện thể chế và tăng tính minh bạch, giám sát thực thi và đánh giá chính sách.
Xây dựng chính sách dựa trên dữ liệu, phân tích khoa học, chính sách phải nhất quán không thay đổi liên tục: Ví dụ Rất nhiều nhà đầu tư điện gió không thể thu hồi vốn vì vướng mắc, lãng phí tài sản xã hội vì họ không dự báo được chính sách. Có doanh nghiệp thực hiện đúng luật có nhà máy xử lý nước thải khu đô thị nhưng vì xung quanh các doanh nghiệp khác không làm, không có quan trắc kiểm tra thì họ sẽ nghĩ gì?. Chính sách ban hành phải cần tính thực thi :
Hiện nay quy định yêu cầu các khu đô thị phải có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Tuy nhiên, thực tế số doanh nghiệp triển khai còn khá hạn chế. Rất cần Ban ngành xem xét đánh giá lại hiệu quả và khả thi của chính sách hiện hành, đồng thời cân nhắc phương án điều chỉnh hoặc hỗ trợ phù hợp để nâng cao mức độ tuân thủ.
Để tăng tính minh bạch trong việc doanh nghiệp tiếp cận mặt bằng, cần công khai các thông tin liên quan như mức đóng góp vào ngân sách hoặc giá trị, loại hình công trình mà doanh nghiệp cam kết thực hiện để đổi lại quyền sử dụng mặt bằng. Trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách, Nhà nước cần dành sự ưu tiên thích đáng cho các doanh nghiệp tạo việc làm cho người khuyết tật, bởi họ đang thực hiện một nhiệm vụ mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Sự ưu tiên này hoàn toàn chính đáng và cần thiết, nhất là khi so sánh với những doanh nghiệp mang tính chất ‘sân sau’ – nơi lợi ích nhóm có thể làm sai lệch mục tiêu công bằng và minh bạch của chính sách: “Đã mưa thì mưa cho khắp.”
Cần thường xuyên rà soát, cập nhật, điều chỉnh chính sách theo biến động thị trường, Lắng nghe ý kiến từ doanh nghiệp, chuyên gia và người dân, phản biện từ dư luận xã hội
Nói tóm lại nghịch lý trong nền kinh tế là điều khó tránh, khó kiểm soát hoàn toàn nhưng có thể điều chỉnh bằng chính sách đúng và thực thi hiệu quả sẽ giảm biên độ, giảm cực đoan của mâu thuẫn, tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế, tăng niềm tin của người dân và doanh nghiệp, hộ KD. Nhà nước sẽ giữ tốt vai trò của mình: thiết lập luật chơi minh bạch, ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng thực sự mới bền vững.
