Doanh nghiệp nhỏ và vừa: Vật lộn giữa muôn trùng thách thức

Đứng trước mục tiêu quyết tâm tăng trưởng 2 con số của Chính phủ những năm tới cần quan tâm tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, một thành phần quan trọng trong nền kinh tế, vì nó thúc đẩy tăng trưởng, tạo nhiều việc làm và góp phần ổn định xã hội.

Doanh nghiệp nhỏ bao gồm:

Doanh nghiệp siêu nhỏ: Công ty có số lượng lao động dưới 10 người ;
Doanh nghiệp nhỏ: Số lượng lao động từ 10 – 200 người, nguồn vốn dưới 20 tỷ đồng.

Doanh nghiệp vừa : Số lượng lao động từ 200 – 300 người, nguồn vốn từ 20 đến 100 tỷ đồng.

Cả hai loại doanh nghiệp nhỏ và vừa được gọi tắt là SME ( Tiếng Anh: Small and Medium Enterprise) đóng góp tới 40% GDP và giải quyết việc làm tới 60% lao động ( theo Bộ tài Chính), SME có mặt tại khắp các tỉnh thành phố tới nông thôn, miền núi, biên giới hải đảo, nhờ tính linh hoạt, khả năng thích ứng nhanh với thị trường, SME giúp đa dạng hóa hoạt động kinh tế, hỗ trợ phát triển địa phương và tạo động lực đổi mới. Tầm quan trọng của Doanh nghiệp vừa và nhỏ lớn như vậy nhưng hiện tại có quá nhiều khó khăn thách thức cho các chủ doanh nghiệp:

Rất nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong kinh doanh nên chủ doanh nghiệp mang vốn nhàn rỗi đi đầu tư vào các kênh hứa hẹn lãi suất cao, tuy nhiên, không ít người rơi vào các sàn đầu tư lừa đảo. Dòng vốn bị hút vào các mô hình gian lận tăng mạnh, gây rủi ro lớn và đe dọa an ninh tiền tệ. Một số doanh nghiệp bị các doanh nghiệp lớn nợ chiếm dụng vốn số tiền rất lớn, đặc biệt trong ngành xây dựng: cung cấp cát, cho thuê coppha, …

Doanh nghiệp như con thuyền nhỏ trước cơn bão

Doanh nghiệp bình thường cũng có quan hệ tốt hiện nay còn khó phát triển, trong số đó những doanh nghiệp sử dụng lao động là thương binh, người khuyết tật thì còn khó khăn gấp nhiều lần.

Tiếp cận vốn khó khăn thế nào?

Thẩm định: Để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi lãi suất SME cũng gặp khó do ngân hàng cho vay nếu là Big4 xét duyệt hồ sơ khó gấp nhiều lần ngân hàng TMCP khác, giải ngân phải vào bên B của khách vay nhiều khi không đúng thời điểm làm SME phải nhờ công ty khác nhận giúp rồi tốn chi phí, phải chứng minh dòng tiền năm hiện tại và năm trước đó ( nếu có dòng tiền tốt thì việc gì phải đi vay? ) Mặt khác qua khâu trung gian làm hội viên các Hội mới được vay cũng có thể phát sinh chi phí (có Hội chưa kết nối cho vay đã yêu cầu đơn vị ký đơn tự nguyện nộp 60 triệu các loại phí ), cộng chi phí lại thì lãi vay cũng chẳng còn thấp 4 – 4.5% / 1 năm nữa.

Thời gian giải ngân: trước kia thời gian giải ngân khoảng 7 ngày ( thời gian đăng ký thế chấp làm nhanh qua “cò” chỉ 1 ngày là có ) nhưng hiện tại do ùn tắc hồ sơ đất đai nên muốn vay tiền kinh doanh bằng sổ đỏ thì chủ Doanh nghiệp phải mất khoảng 1 tháng mới có thể giải ngân do thời kỳ chuyển giao từ Văn phòng đăng ký đất đai về phường, xã hồ sơ quá tải, dịch vụ làm nhanh giấy tờ không còn.

Khả năng SME tiếp cận vốn vay phi ngân hàng vô cùng khó do các Quỹ đầu tư chưa quan tâm sợ rủi ro, chủ Doanh nghiệp vay của bạn bè người thân quen ( không thế chấp) để kinh doanh lãi suất có thể lên tới 24 – 48% / 1 năm.

Chi phí hoạt động cao làm cho khả năng thu hồi vốn rất lâu, rủi ro cao:

– Mặt bằng kinh doanh, sản xuất giá rẻ trên đất nông nghiệp nhiều năm trước kia cũng là ưu thế cạnh tranh của SME nhưng hiện nay nhiều địa phương cưỡng chế tháo dỡ hàng loạt xưởng gỗ, xưởng mộc, xưởng đá … Nếu doanh nghiệp đi thuê theo giá thị trường thì không còn có lãi do giá đất cao nên giá cho thuê không còn thấp. Doanh nghiệp SXKD của người khuyết tật có đề xuất gì về mặt bằng lên các Tỉnh đều nhận được văn bản đẩy qua đẩy lại cho các Sở và rơi vào im lặng hoặc chủ Doanh nghiệp nản bỏ cuộc.

– Quy chuẩn kỹ thuật, môi trường với DN sản xuất nếu đáp ứng thì chi phí tuân thủ rất cao nên hiện tại doanh nghiệp thường xuyên thuê, chuyển địa điểm từ địa phương bị quản chặt sang địa phương chưa quan tâm môi trường để tiếp tục hoạt động hoặc buộc phải sản xuất kinh doanh ngay tại nơi sinh sống.

-Chính sách lao động siết chặt: Lao động bắt buộc mua BHXH nếu làm từ 1 tháng trở lên cũng làm những doanh nghiệp dịch vụ có tính mùa vụ gặp khó.

Thủ tục hành chính còn phức tạp

-Doanh nghiệp “chết” cũng không xong, phải làm nhiều thủ tục phức tạp nên số SME bị kẹt ( không hoạt động nhưng chưa làm thủ tục đóng MST) khá lớn.

– Một số hoạt động kinh doanh dịch vụ đã bỏ giấy phép chỉ cần giấy tiếp nhận, nhưng nhiều Sở ngành không tiếp nhận hồ sơ cho doanh nghiệp thực hiện vì vướng quy định chồng chéo nhưng cũng không phân quyền cho cấp phường xã quản lý.

Hiệp hội có nơi hiệu quả, có nơi nặng hình thức dẫn tới doanh nghiệp khó khăn cạnh tranh không lành mạnh diễn ra phức tạp, vai trò của một số Hiệp hội mờ nhạt. Doanh nghiệp hoạt động đơn lẻ bị tấn công bằng truyền thông mạng xã hội không có cách gì kháng cự.

Giải pháp bức thiết hiện nay giảm bớt khó khăn cho SME mong được các Ban ngành quan tâm xem xét:

Một là giúp tiếp cận vốn vay:

Nhà nước ưu đãi cho Doanh nghiệp nhỏ và vừa ( ví dụ 4% hay cho thấu chi khoản vay bđs bổ sung vốn ) nên giao cho toàn bộ hệ thống Ngân hàng TMCP không nhất thiết là Big4, mỗi ngân hàng đều có “khách ruột, khách quen”, để họ giảm lãi suất cho khách, cho khách quyền mặc cả, sau đó hạch toán với Ngân hàng Nhà nước chứ không nên giao cho một số Ngân hàng nhất định, Hiệp hội nhất định để thủ tục đơn giản hơn.
Nên cho phép “cò làm nhanh giấy tờ” để rút ngắn nhất thời gian vay vốn, : ở Mỹ cho công ty luật lobby cả chính sách tức là hợp pháp hoá “cò’ vì không phải doanh nhân nào cũng thuộc hết thủ tục để tự làm, theo khảo sát PaPi tỷ lệ người dân tự điền thủ tục điện tử chưa cao. Ví dụ :hệ thống làm dịch vụ Visa du lịch nếu làm đúng ngày quy định thì các công ty du lịch phá sản hết, họ phải qua dịch vụ làm visa nhanh trả đúng ngày mới khớp được vé, đặt khách sạn. Đa số người dân không có nhu cầu làm nhanh việc sang tên BĐS, CCCD, Đk xe… họ sẵn sàng chờ 1-2 tháng nhưng người vay mà để 1 tháng có thể lỡ cơ hội kinh doanh hoặc làm doanh nghiệp tê liệt hoạt động.
Nên có chính sách khuyến khích các quỹ đầu tư hoặc cá nhân đầu tư vốn cho SME ví dụ: khấu trừ thuế cho khoản lỗ nếu đầu tư rủi ro, giảm thuế thu nhập nếu đầu tư cho SME dài hạn.
Cần thí điểm hình thức “cấp vốn mồi” bằng ưu đãi mặt bằng cho một số doanh sử dụng lao động người khuyết tật được sử dụng mặt bằng bỏ không: UBND cấp tỉnh có thể xem xét ra quyết định chấp thuận ngay đề xuất của Sở, UBND xã trình lên.

Hai là Giảm chi phí đầu vào cho doanh nghiệp bằng những chính sách thiết thực, có lý có tình, không nên áp dụng Luật một cách cứng nhắc.

Trước khi cưỡng chế mặt bằng sản xuất kinh doanh trên đất nông nghiệp phải cho doanh nghiệp thời gian ít nhất 1-2 năm, không nên cưỡng chế dịp cận Tết, trừ trường hợp sản xuất gây ô nhiễm nặng ảnh hưởng nghiêm trọng môi trường. Kiểm tra những khu quy hoạch làng nghề, cụm công nghiệp để ưu đãi cho cơ sở đang sản xuất và áp mức thuê mặt bằng cao với cơ sở sử dụng sai mục đích tạo sự công bằng.
Hợp pháp hoá sử dụng mặt bằng dự án chưa triển khai, đất nông nghiệp cho doanh nghiệp thuê tạm trong thời gian ngắn với điều kiện đảm bảo về xả thải ra môi trường: đất nông nghiệp hoặc đất dự án treo … có thể cho khai thác làm sân tập, bãi trông xe, gầm cầu có thể cho thuê bán cây cảnh những loại hình kinh doanh không có nguy cơ cháy nổ … không được cưỡng chế doanh nghiệp đang thuê cho đơn vị khác vào với giá cao hơn trừ trường hợp doanh nghiệp đang thuê nợ tiền quá 12 tháng.
Thực thi Nghị quyết 198/2025/QH15 chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân cho phép: Tài sản công chưa sử dụng có thể cho doanh nghiệp thuê giá rẻ để kinh doanh các ngành phù hợp: giáo dục, dạy nghề, chuyển phát hàng hoá bưu kiện, văn phòng làm việc …
Áp giá bán điện, năng lượng khác cho doanh nghiệp ở mức hợp lý.

Để chính sách được thực thi hiệu quả, cần tiến hành đánh giá định kỳ hằng năm, trong đó bao gồm việc thống kê đầy đủ danh sách các doanh nghiệp đã được tiếp cận và hưởng lợi từ chính sách. Điều này giúp theo dõi kết quả, kịp thời điều chỉnh và bảo đảm chính sách đi vào thực chất.

Ba là cần xem xét kỹ thủ tục hành chính nào chưa hợp lý cần chỉnh sửa ví dụ: Trước đây chủ doanh nghiệp nợ thuế dưới 10 triệu là bị cấm xuất cảnh, hiện nay đã có quy định mức nợ trên 50 triệu và quá hạn 120 ngày rất hợp lý hợp tình.

Người lao động từ 45-55 tuổi nếu bắt đầu mua BHXH thì khả năng nhận lương hưu không cao do thâm niên công tác chưa đủ nên họ không chấp nhận trích lương ra nộp BHXH, nhưng quy định vẫn phải mua cho lao động làm việc từ 1 tháng thì doanh nghiệp phải xử lý thế nào?
Việc xử phạt những vi phạm của doanh nghiệp hiện nay cũng mỗi địa phương áp dụng một kiểu: nơi thì xử lý nghiêm khắc bằng chế tài hình sự, nơi thì cho sửa sai. Nên chăng Nhà nước lấy một mốc là năm 31/12/2025 để xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật: ví dụ sau ngày này các hành vi trốn thuế, giả xuất xứ hàng hoá, buôn bán thuốc lá điện tử, … xử lý nghiêm theo chế tài quy định.
Theo VCCI 40% doanh nghiệp gặp khó khăn trong thủ tục hành chính, trong đó doanh nghiệp ngoài nhà nước chiếm 84%, SME gặp trở ngại nhiều nhất, hệ thống thông tin chưa được đồng bộ, các app chưa đồng bộ với nhau: ví dụ ứng dụng bảo hiểm xã hội hiện thiếu thâm niên tham gia BHXH mà mấy năm nay chưa sửa hết.
Chính sách giảm thuế VAT hiện không mang lại hiệu quả thực tế bằng việc giãn nợ và cho phép doanh nghiệp chậm nộp thuế. Trong bối cảnh hiện nay, hỗ trợ về dòng tiền mới là biện pháp thiết thực và giúp doanh nghiệp vượt khó hiệu quả nhất.
Chính phủ cần có chính sách thúc đẩy hoạt động mua bán – sáp nhập (M&A) sẽ giúp những chủ doanh nghiệp đang “ngộp thở” về tài chính tìm được lối thoát, hạn chế phá sản và giảm thiểu thất thoát tài sản của xã hội. Đây là một giải pháp quan trọng để bảo vệ giá trị doanh nghiệp và duy trì sức sống của nền kinh tế.
Các quy định về chế tài đối với hành vi đưa hối lộ để được ký hợp đồng, cũng như cơ chế hoa hồng hợp pháp trong giao dịch thương mại, cần được xác định rõ ràng ( hoa hồng dưới 20% là dân sự? ) . Điều này giúp doanh nghiệp yên tâm hoạt động, tránh rủi ro pháp lý và tạo môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh hơn.

Bốn là Quy định chức năng cốt lõi và nghĩa vụ tối thiểu Hội phải làm cho Doanh nghiệp, duy trì ít Hội nhưng phải có hoạt động thực chất:

Bảo vệ pháp lý quyền lợi hợp pháp của Hội viên: khi hội viên có đơn cần tiếp nhận và nếu chính đáng cần gửi văn bản kiến nghị. Không được phân biệt đối xử với doanh nghiệp nhỏ, chỉ giúp doanh nghiệp lớn.
Phản biện chính sách: cần duy trì môi trường pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp, thông qua cơ quan truyền thông của Hội thường xuyên phản biện chính sách có lợi cho hội viên khi cơ quan quản lý khó khăn. Khi doanh nghiệp bị phản ánh oan cần nhanh chóng đưa thông tin
Phân xử tranh chấp cho doanh nghiệp, cung cấp gói dịch vụ pháp lý trọn gói cho doanh nghiệp Hội viên.

Tóm lại, việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Điều này không chỉ giúp kinh tế duy trì đà tăng trưởng đúng với mục tiêu của Đảng và Nhà nước, mà còn góp phần bảo đảm an ninh tiền tệ khi nguồn lực trong xã hội được định hướng vào sản xuất – kinh doanh thay vì chảy sang các kênh rủi ro. Khi được hỗ trợ kịp thời và đúng cách, khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ có điều kiện mở rộng quy mô, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển mạnh mẽ hơn trong giai đoạn tới.

Huy Hà